ایگیرمی بیر آذر نهضتی‌نین یارانماسی- دوکتور محمدتقی زهتابی

ـ 21 آذر نهضتیندن 30 ایل کئچدی، بو نهضت ایکینجی دونیا محاربه‏سیندن سونرا عموما ایران آزادلیق حرکاتی خصوصا ملی آزادلیق حرکتی‏نین ذیروه‏سیدیر. بو حرکت علیهینه ایستر داخل و ایستر خارجده تجزیه‏طلب آدلاندیریب و بیگانه‏لر الیله یارانمیش بیر حرکت گؤسترسه‏لرده، 21 آذر نهضتی مشروطه‏دن1324نجو ایله قدر ایران آزادلیق حرکاتینین تمامیله، طبیعی و لازمی بیر نتیجه لی ایدی، بونا گؤره‏ده هئچ بیر خارجی ال واسطه‏سیله یارانمیشدی، بو حرکت او دؤوردن اجتماعی حادثه‏لری قوجاغیندا تدریجله و طبیعی حالدا و خلق حرکتینین ایسته‏یی و اراده‏سی ‏ایلهیاراندی. بو مسئله‏لری ایشیقلاندیرماق اوچون 21 آذر نهضتینین مختلف جهتلرینه دقت ائتمک لازیمدیرـ

ـ 21 آذر نهضتی نئجه یاراندی؟

ـ 1289 – نجو ایل اتابک پارکی جنایتی‏ایله ارتجاع غلبه چالمیش دموکراتیک مشروطه انقلابینی بوغدو و اونون قهرمانلارینی تدریجله مختلف یئرلرده آرادان آپاردی. لاکن آزادلیق فیکری و آزادیخواهلار آرادان گئتمه‏دی. بونلار یئنی شرایط و فرصت آختاریردیلار تا قانون اساسی و مشروطه‏نی یئنی‏دن دیرچلدیب دموکراتیک انقلابی تماملاسینلار. 1299 نجو ایلده بو فرصت یاراندی چونکو تزار روسیه ایرانین سیاست صحنه‏سیندن چیخمیشدی. اساسا مشروطه انقلابی اشتراکچیلارینین رهبرلیگی آلتیندا تبریزده خیابانی قیامی، گیلاندا جنگل نهضتی، خراساندا ایسه کلنل محمدتقی‏خان قیامی باش وئردی. بو حرکتلرده ارتجاع طرفیندن یاتیریلدی، لاکن گئنه‏ده نه مترقی فیکیرلر بوغولدو و نه‏ده تمام آزادی‏خواهلار محو اولدو. رضاشاه ناقص قانون اساسیه ال آپاریب اونو روحسوز بیر کالبده چئویردی آزادیخواهلارا گؤرونمه‏میش دیوان توتدو و بیر سیراسینی زنداندا اؤلدوردو. ایرانین آزادیخواه قوه‏لری رضاشاهین سیماسیندا مشروطه جیلدینه گیرمیش بیر دیکتاتورون نئجه انگلیس‏لر طرفیندن یارانیب ایران خلقلرینه تحویل ائدیلمه‌سینی بوتون وارلیقلاریله لمس ائتدیلر. ایکینجی دونیا محاربه‏سی باشلاندی و شهریور حادثه‏سینده ایرانی‏دا احاطه ائتدی. انگلیس‏لی‏لر رضاشاهی گتیردیکلری‏کیمی آپاردیلار. ارتجاع ضعیفله‏دی لاکن ارتجاعه دستگاهی ال دییلمه‏میش قالدی. آزادیخواهلار زندانلاردان چیخدیلار. سورگوندن قایتدیلر. ایران آزادلیق حرکاتینین مرحله‏سی باشلاندی. بو حرکتین باشیندا یئنده مشروطه انقلابی و 1299 نجو ایل حرکتلرینین اشتراکچیلاری دایانیردیلار. اجتماعی حرکت گوجلندی و حزبلر فعالیته باشلادیلار خلق حرکتیله برابر یواسی ساغلام قالمیش ارتجاع‏دا فعالیتدن ال گؤتورموش چوخ آشکار شکیلده مترقی قوه‏لرخطابا دئییردی :«قوی متفقلر قوه‏لرینی آپارسینلار، اوندا بیز سیزه آزادلیق و دموکراتیک نه اولدوغونو گؤستره‏ریک» پیشه‏وری 1324 آذربایجان روزنامه‏سی 30 شهریور. آزادیخواهلار ایرانین فاشیزیم علیهینه غلبه‏ده اوینادیغی رولا بئل باغلاییر و دیکتاتورلوغون تازادان احیاسینا آز گمان ائدیردیلار.لاکن فاشیزیم ازیلیب و متفقلرین ایرانی تورک ائتمه‏سی یاخینلاشدیقدا کیریمیش ارتجاع آزادیخواه قوه‏لری قارشی جدی هجوما باشلادی.مرحوم پیشه‏وری 1324 نجو ایل شهریورین ـ 29 ندا بو حقده یازیردی : «تهران سریع قدملرله ارتجاع طرفه گئتمکده‏دیر باشیمیزا یونان خلقینین باشینا گلن اویونو گتیرمک فیکیرینده‏دیرلر. مجلس و دولت و مطبوعات ساتیلمیش خائن آداملارین الینه دوشموشدور. بونلار ویریب ییغیب، اؤز سیاستلرینی یئتیرمک ایسته‏ییرلر. آزادلیق، دموکراتیک نامینه چالیشدیقدا اولان قوه‏لرجوربه‏جور بهانه‏لر ایله بوغولوب تارومار ائدیلمکده‏دیر. رضاخاندان داها قابان، داها خشن بیر جلاد وجودا گتیرمک نقشه‏سی جدی صورتده موقع اجراعیه قویولموشدو. پیشه‏وری آذربایجان روزنامه‏سینده یازیردی » محاربه خاتمه تاپار-تاپماز اؤلکه‏میزده ارتجاعی عنصرلر باش قالدیریب ایگیرمی ایلیک استبداد و دیکتاتورلوق اصولونو دوباره دیریلتمه‏یه باشلامیشلار… بیز بیلمیریک آتلانتیک منشوری نه اولدو، پوتسدام کنفرانسینین رای‏لاری یئنه ایرانا شامل اولا بیلمه‏دی؟!اوندان علاوه منشور آتلانتیک بوتون دونیا ملتلرینه اوز مقدارتینی تامین ائتمک حقینی وئرمیشدیر. بیز آذربایجانلیلاردا بو حقدن استفاده ائدیب ایران‏دا خلقینده اؤز سرنوشتیمیزی تعیین ائدیب و وئردیگیمیز بؤیوک قربانلار بهاسینا الده ایدیلن قانون اساسینی دیریتمگ ایستیه‏ییریک. «پیشه‏وری آذربایجان روزنامه‏سی صحیفه 231. ایکینجی دونیا محاربه‏سیندن تازا مئیدانا آتیلمیش آمریکا امپریالیزمی‏دا ایرانین سیاست مئیدانا آت چاپماغا باشلادی. بو مسئله آزادیخواهلاری بتر نگران ائدیردی. چونکو اولار بیلیردیرکی، آمریکا طرفیندن‏ده حمایه اولان تازا دیکتاتورلوق داها خشن و داها گوبود اولاجاق‏دیر.ارتجاعین قاباغینی آلماق اوچون آزادیخواه قوه‏لر ایکینجی دونیا محاربه‏سی نتیجه‏سینده یارانمیش نسبتا مساعد فرصتی الدن وئره‏بیلمزدیلر. کئچمیش انقلابی سابقه‏لری و انقلابی زمینه جهتدن ارتجاعیله مقابله آذربایجاندان سوایی ایرانین آیری یئرینده ممکن دئیلدی. دئمک بئله بیر مقابله ایران آزادلیق حرکیتینین مشروطیه‏دن 1324 – نجی ایله انکشافینین طبیعی محصولدایدی. بو زامان انقلابی قوه‏لر ال- ال ال اوسته قویوب باخا بیلمزدیلر و بو ایشی محض آذربایجاندان باشلامالیدیلار.بو حقیقتی مرحوم پیشه‏ورینین 1324 – نجو ایل شهریورین 24 – نده تبریزین شیر و خورشید سالونداکی نطقوندا آچیق گؤرمک اولار او دئیردی : وضعیت ائله آغیر بیر حال آلدی کی، آرتیق تهراندا اوتوروب مقاله یازمادان نطق ائتمکدن بیر نتیجه اولا بیلمیه‏جگینی یقین ائتدیم. ناچار بیر ایل بوندان اول تبریزده اوزون – اوزادی بحث ائتدیگیمیز مسئله اطرافیندا دوشونمگه باشلادیم.بو چوخ ساده تدبیرایدی، منیم تبریز مسلکداشلاریمدان دئدیلر : آذربایجاندان باشلاماسی بورانی اصلاح ائتمه آذربایجان خلقینین اؤز گوجوایله بوردا ملی حکومت گتیرمه‏لییک، تهران ارتجاعین باشی استبدادین مرکزی‏دیر. بیر نئچه نوبه‏ده اوردان گؤز یوموب مستقیما بوردا ایش گؤرمه‏لییک. بو فیکرین حقیقتی او وقت نظریمده داها آشکار بیر صورتده جلوه ائتدی‏کی، دؤلتین مسئول مامورلاری ایله آذربایجان خلقینین تظلم و دادخواهلیق تلگرافلاری حقینده مذاکره ائتدیم. مثلا بیات دئدی : من رادیو واسطه‏سیله مراجعت ائتمیشم. آرتیق خلق عریضه و تلگراف واسطه‏سیله اؤزونه زحمت وئرمه‏مه‏لیدیر. صدر دئدی : بیر تلگراف اولماسین مین تلگراف اولسون من بو کیمی بوش سؤزلره جواب وئرمه‏یه‏جه‏یم. بو سؤزلرین آیری جوابی اولابیلمزدی، گرک خلقه مراجعت ائتمک. خلقین یومروغون گوجوایله آزادلیغی تامین ائتمک. بو شعارلار من تبریز آزادیخواهلارینین تکلیفی اوزه‏ره تهراندان آذربایجانا حرکت ائتدیم. پیشه‏وری 21 آذر روزنامه‏سی صحیفه 8.بئله بیر شرایطده 1324- نجو ایلین اوللریندن بیر سیرا آزادیخواهلار ایرانین مختلف یئرلریندن تبریزه گلیب شهریورین 12- سینده آذربایجان دموکرات فرقه‏سینی تشکیل ائتدیلر. بو فرقه‏نین مؤسسلری و قاباقجیل‏لارینین چوخو مشروطه انقلابی، خیابانی قیامی، جنگل نهضتی و 53 تفرین اشتراکچیلاری ایدیلر. بو شخصلردن آشاغیداکیلاری نمونه گؤسترمک اولار. حاجی عظیم‏خان (ستارخانین قارداشی)، نظام‏الدوله رفیعی (فرقه‏نین مؤسسلریندن و مشروطه انقلابی زمانی آذربایجان انجمنین عضوو).مستشارالدوله (مشروطه دورو آذربایجان انجمنین عضوو).میرجعفرپیشه‏وری(جنگل حرکاتینین فعال رهبرلریندن)، میرزه نوراله خان‏یکانی (مشروطه انقلابینین ان مشهور قهرمان مجاهد رهبرلریندن)نعمت آقاولی صمصام (مشروطه انقلابیندا ستارخان مجاهدلریندن) . مرندلی برهانی (خیابانی قیامی اشتراکچیلاریندان)، علی فطرت (شاعیر مشروطه آزادیخواهلاریندان). علی قهرمانی (ستارخان آتلیلارینین رئیسی و خیابانی قیامی انقلابچیسی). تقی شاهین (53 نفردن)، طسوجلو جمالی (مشروطه و خیابانی انقلابچیلاریندان). میرکاظم (مشروطه انقلابی مجاهدلریندن). جعفر ادیب و میر عبدالحسین فائقی (مشروطه و خیابانی قیامی معارفچی‏لریندن) و … بو شخصیلردن آذربایجانین بوتون شهرلری و قصبه و کندلریندن واریدی و فرقه‏نین اؤن سیرالاریندا گئدیردیلر.آزادلیق، مشروطه بوتون ایرانین یولوندا گئتمیش قیرخ ایللیک (1945- 1905) دؤیوشلر و مبارزه‏لرین اشتراکچیلارین طرفیندن یارانمیش بیر فرقه فقط اونون دوشمنلری طرفیندن بیگانه‏لر الیله یارانان فرقه آدلانا بیلر. بئله بیر فرقه آزادیخواه قوه‏لر طرفیندن قانون اساسینی دیریتمک، آزادلیق دموکراسی رولو حقوقلاری تامین ائتمک و دیکتاتورلوغون قاباغینی آلماق اوچون یارانا بیلردی.آذربایجان دموکرات فرقه‏سی بو ایش اوچون‏ده یارانمیشدی. بونو قید ائتمک لازم‏دیرکی، دونیانین هئچ بیر یئریندن و هئچ بیر زامان ائله انقلابی حرکت باش وئرمه‏میش و باشدا وئره‏بیلمزکی، خارجی ذی‏نفع قوه‏لر اؤز خیرلرینه اوندان استفاده ائتمه‏گه جان آتماسینلار. بئله خارجی جهدلر بیر حرکتین خلقی‏لیگی و اونون خلقی طرفیندن یارانماسینی خدشه‏دار ائده بیلمز. آذربایجان دموکرات فرقه‏سینین یارانماسی و 21 نهضتی‏ده بو قانوندان مستثنی دئیلدیر.ـ

ـ 21 آذر نهضتی نئجه یاراندی؟

ایرانین یوخاریدا گؤستردیگیمیز اجتماعی – سیاسی وضعیتی نظره آلاراق 1344-نجو ایل شهریور آیینین12 سینده فرقه‏نین 12 ماده‏دن عبارت اولان مراجعت نامه‏سی نشر اولوندو. بئله‏لیک‏ده آذربایجان دموکرات فرقه‏سینی تشکیل اولوب ایشه باشلادی. بو مراجعت‏نامه فرقه‏نین آذربایجان باره‏ده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ملی احتیاجلاری اساسیندا شعارلار ایره‏لی سورودور. مراجعت‏نامه‏نین 48 نفر امضاء ائتمیشدی‏کی، بیر پاراسی سونرالار دالی چکیلدیلر. بیر آی کئچمه‏دن آذربایجان کارگر اتحادیه‏سی و حزب توده ایرانین آذربایجان و زنجان تشکیلاتیدا فرقه‏یه ملحق اولدولار، بئله‏لیکده آز بیر مدت عرضینده فرقه آذربایجانین ان قدرتلی و نفوذلو اجتماعی تشکیلاتینا چئوریلدی. بو مراجعت‏نامه و یا فرقه‏نین اساسی هدفلرین مرحوم پیشه‏ورینی 1325 – نجو ایل اردیبهشت آیینین 24 نده آذربایجانین شخصیت‏لری کنفراسیندا بئله خلاصه ائتمیشدی : «ایران داخیلینده ایرانین استقلال و تمامیت ارضی‏سینی مراعات ائتمک شرطیله اؤز داخلی ایشلریمیزی اؤز الیمیزه آلماق و اؤز ائویمیزی اؤز اداره‏میزایله اداره ائتمک اؤز آنا دیلیمیزده ملی فرهنگیمیزی مترقی و معاصر حالا سالماق» پیشه‏وری 21 آذر روزنامه‏سی صحیفه 30آذربایجانین آذربایجانلی الیله اداره اولما ایشینی فرقه قانون اساسینی بیر ستونی اولان ایالتی و ولایتی انجمن‏لری واسطه‏سیله حیاتا کئچیرمک ایستردی، بونا گؤره تهراندان بو انجمن لری تشکیل ائتمک طلبینی ایره‏لی سوردو، لاکن صدرالاشراف کابینه‏سی بو تکلیفی مهر آییندا رد ائتدی و آذربایجاندا جدی ترورا ال آتدی. بئله‏لیک‏له بیر داها معلوم اولدوکی، تهران آذربایجانین قانون حقینی دینج یولیله وئرمیه‏جکدیر. فرقه یارانمیش امکانی الدن وئره بیلمزدی بونا گؤره‏ده مستقل حرکت ائتمه‏لی‏دیر. «خلقیمیز سیاستده سردار ملینین تهرانا گلمه‏دن قاباق تعقیب ائتدیگی یول ایله گئتمه‏لی، اونا تقلید ائتمه‏لیدی». پیشه‏وری 21 آذر روزنامه‏سی صحیفه 149.بئله اولدوقدا فرقه ایالتی انجمن ایله کفایت‏لنیب قالا بیلمزدی. خلقین آرزولارینی حیاتا کئچیره‏ن تشکیلات لازم‏ایدی بو ایش اوچون خلق کنفرانسلاری یاراندی. خلقه مراجعت اولدو.خلق کنفرانسلاریندا اون مینلرجه امضایا مالک اولان قرارلا تهرانا منتظر اولمادا ملی آزادلیق تامین ائده‏ن مختاریت و ملی حکومت تشکیلاتی طلب ائده‏ن تصمیم نامه‏لر سئل کیمی آخیب تبریزه گلدی، فرقه‏میزایسه خلقیمیزین روحوندان قوپان بو بؤیوک نفسه لاقید قالا بیلمز و خلقی اؤز حالینا قویا بیلمزدی. اونا گؤره چوخ سریع بیر صورتده خلق کنفرانسلارین آرزولارینی عملی ائتمک و خلقین سسینین تمرکز وئرمک اوچون آبان آیینین ایگیرمی دوقوزوندا، اؤزونو مؤسسلر مجلیسی آدلاندیران، خلق ییغینجاغی یاراتدی.» پیشه‏وری 21 آذر روزنامه‏سی صحیفه 22ـ ـ240 نفر حدودوندا نماینده‏سی اولان و تبریزین شیر خورشید سالونوندا کئچیریلن بو ییغینجاق ملی حکومتین اساسینی قویدو و فوریتله ملی مجلسین چاغیریلماسی قرارینی قبول ائتدی. آذر آیینین بیرینجی یاییندا مجلسین انتخاباتی کئچیریلدی. بو زامانلار تهران حکومتی “بیاتی” تبریزه گؤندردی “بیات ” ایالتی انجمن گلجک مجلسین تصویب ائده‏جگی صورتده قبول ائتدی و بو ایشه دقت قازانمادان اؤتورایدی. فرقه اؤز ایشینه دوام ائتدی. 21 آذر گونو ملی مجلس آچیلدی و ملی حکومت قورولدو. رسمی دولت تشکیلاتی یاراتماق ایشیله مشغول اولماقلا برابر فرقه اؤز اساسینی محکم‏لندیرمک ایشیندن غافل ذئیلدی. بئله‏کی مهر آیینین دوقوزوندا فرقه‏نین بیرینجی کنکره‏سی تشکیل اولوب فرقه‏نین خط حرکتینین و مرامنامه‏سی تصدیق ائتدی. 1324- جو ایل آذرین اییرمی بیری خلقیمیزین تاریخینده ان هیجانلی گونلردن بیرایدی. بو گونه شاهید اولانلار بیلیرلرکی، بو گون بیر طرفدن ساعتین بناسیندا ملی مجل آچیلیر و او بیری طرفدن ایسه فدائی قوه‏لری طرفیندن محاصره اولونموش تبریز ارتشی‏نین فرماندهی سرتیب “درخشانی” ایله مذاکره دوام ائدیردی. تا اوردو قارداش قانی تؤکولمه‏دن تسلیم اولسون.ـ

فدائی قوه‏لر نئجه یارانمیشدی؟

دئمک فرقه دولت تشکیلاتی یاراتماغا چالیشماقلا برابر بیلردی‏کی، تهران اردوسی تبریزده اولدوغو حالدا ملی حکومت ایش باشینا گله‏بیلمز بونا گؤره یارانان ملی حکومتین سلاحی آرخاسیندا حقینده‏ده دوشونور و فعالیت ائدیردی. بورادان اوخوجولارا بئله بیر سؤال میدانا گله‏بیلر. بو فدائی‏لر کیملرایدیلر؟ فدائی تشکیلاتی نئجه یاراندی؟1320 – نجو ایل شهریور آییندا رضاشاه قاچیب ایران اوردوسو داغیلاندا آذربایجان کندلرینین الینه چوخلو سلاح دوشدو و اربابلارلا کندلیلر آراسیندا توقوشمالار باشلاندی. بو توقوشمالار زمان کئچدیکجه شدتلنیردی و کندلیلر یایین اوللرینده حزب توده ایرانین آذربایجان ایالتی کمیته‏سینین تشبثوایله آذربایجان استاندارینین کفیلی آقای نیکخو کندلیلرین وئرمه‏لی اولدوغو بهره مالکانه باره‏ده بخشنامه صادر ائله‏دی. بو بخشنامه حزب توده ایرانین ایالتی کمیته‏سی طرفیندن تکثیر اولونوب بوتون کندلره گؤندریلدی. بو ایش اربابلا کندلی آراسینداکی توقوشمانی داها شدتلندیردی. بونون نتیجه‏سینده فرقه‏نین یارانماسی عرفه‏سینده آذربایجانین بوتون زندانلاری کندلیلرله دولوایدی. کندلیلرین حزب توده‏یه شکایتی او یئره چاتمیشدی‏کی، ـ1324 – نجو ایلین یاییندا حزب توده‏نین مرکزی کمیته‏سی اصفهانلی وکیل دادگستری “مرتضی راوندی” نی تبریزه گؤندریلمیشدی تا زندان اولموش کندلیلردن محکمه‏لرده مدافعه ائله‏سین. بو زمانلار تهران حکومتینین کندلیلر علیهینه فشاری آرتدیقجا اونلارین ناراضی‏لیقلارینی داها آرتیردی. فرقه یارانان زمان آذربایجان کندلیسی بو وضعیتده ایدی. فدائی‏لر همین ناراضی کندلیلر ایدی، و فدائی تشکیلاتی‏دا بونلارین طرفیندن یارانمیشدی. آذربایجان دموکرات فرقه‏سینین رولوایسه بو ناراضی کندلیلری اؤز عضولری واسطه‏سیله منتظم حالا سالماق و معین هدفه دوغرو یونلتمکدن عبارت ایدی. مرحوم پیشه‏وری فدائی دسته‏لری و اونون تشکیل باره‏سینده دئمیشدیر. «بو فدائی دسته‏لرینین باره‏سینده متاسفانه بو وقته‏دک چوخ ائشیدیلمیشدیر.بو تشکیلاتین تفصیلی ملی تاریخیمیزین ان شانلی صیغه‌لریندن بیرینی وجوده گتیرمیشدیر. فدائی تشکیلاتی چوخ طبیعی بیر صورتده خلق حرکاتیندا دوغموشدور، کندلردن انتقام آلماق قصدیله مئیدانا چیخان بو جریاندا فرقه تشکیلاتلارینین گؤستردیکلر و فداکارلیغی انکار ائتمه‏یه لزوم یوخدور. دوغرودور کندلی، ژاندارم ظلموندن جانا دویوب اونون شرینی دفع ائتمه اوچون سلاح الده مبارزه‏یه قیام ائتمیشدی، لاکن اونون تشکیل ائدن اونون باشیندا دوران،اونو دوزگون هدفه سوق ائده‏ن فرقه‏میزین یئرلی تشکیلاتلارینین ترتیب ائتدیگی قهرمانلار اولمیشدی. آجی تنقیدلر و شدید تعروضلره باخمیاراق کمال خونسردلیکله خلقی تشکیل ائدیب فدائی دسته‏لرینین فرقه‏نین اینانیلمیش آداملارین رهبرلیگی آلتیندا چکمه‏گه چالیشیردی. نهایت حرکت خلق ایچره‏سیندن باشلاییب بوتون اؤلکه‏نی بورویوب تهران ارتجائنین قوشون قلعه‏لرینی اوزوک قاشی کیمی محاصره‏یه آلیب ملی قدرتیمیزین قاباغیندا دیز چؤکمگه مجبورائتدی.»پیشه‏وری21آذر روزنامه‏سی صحیفه64فدائی تشکیلاتی آذربایجانین بؤیوک یئرلرینده یارانمیش بؤیوک بیر مسلح تشکیلات ایدی. بو تشکیلات اؤزوده ارتجاعین هجوما کئچدیگی و بیداد ائتدیگی بیر زاماندا یارانمیشدی. خلقیمیز و 21آذر نهضتی‏نین بؤیوک افتخارلاریندان‏دیرکی، بئله بیر شرایطده فدائی تشکیلاتی‏نین یارانماسی جریانیندا بیر نفرده اولسون خیانت ائتمه‏میشدیر. مرحوم پیشه‏وری 1325 – نجو ایل مهرین 25 نده دئییردی : «بو گون افتخار ائدیریک‏کی، آغیر بیر شرایطده او وقت‏کی، آذربایجاندا ارتجاع تام قدرتله حکمرانلیق ائدیردی، بیز آذربایجاندا بیر مسلح فدائی تشکیلاتی وجوده گتیردیک‏کی، اونون افرادیندان بیر نفرده اولسون خیانت ائتمه‏دی. پیشه‏وری 21 آذر روزنامه‏سی صحیفه 128بلی فدائی قوه‏سی و اونلارین قهرمانلیق حرکاتی تهران، اونون ژاندارمالاری و دولت مامورلارینین آذربایجانا گؤستردیگی اقتصادی و ملی ظلمون قانونا اویغون عکس‏العمل ایدی. نئجه‏کی محمدعلیشاهی ظلمو بو فدائی‏لرین آتالارینی تفنگ گؤتوروب مجاهد دسته‏لری یاراتماغا مجبور ائتمیشدی.ـ

ـ 21 آذر نهضتی بوتون ایران آزادلیغینین باشلانقیجی‏ایدی

سلطنت رژیمی بیرینجی 21 آذر نهضتی تجزیه‏طلب آدلاندیریب و چوخلاری بو نغمه‏نی تکرار ائتمکده‏دیرلر.دوغروداندانمی 21 آذر نهضتی آذربایجانی ایراندان آییرماق ایستردی؟ فرقه زمانی‏نین بوتون سندلری و مرحوم پیشه‏وری‏نین بوتون مقاله‏لری و سخنرانلیقلارینی نظردن کئچیردیکده چوخ چتین ائله مدرک و مقاله‏یه راست گلمک اولارکی، اورادا فرقه‏نین بوتون ایستکلرینین ایران چارچوبه‏سی داخلینده اولدوغونو قید اولونمامیشدیر. 1324- نجو ایل فرقه‏نین بیرینجه رسمی سندی اولان 12 شهریور مراجعت‏نامه‏سینین بیرینجی ماده‏سی همین بو مسئله ایدی. بو باره سندلر اوقدردیرکی، گؤسترمک و یا یازماقلا باشا گلمز. اگز اوخوجولار خصوصیله جوان نسل بو باره حقیقتی بیلمه‏ک ایسترلرسه، مرحوم پیشه‏ورینین سئچسلمیش اثرلری و 21 آذر کتابی هابئله ـ 12 شهریور کتابینی الده ائدیب و اوخوسونلار.بونونلا برابر قید ائتمک لازم حساب ائدیریک‏کی، اؤز فعالیتینی بیرینجی مرحله‏سینده آذربایجان دموکرات قوه‏سی چالیشیردی. بوتون ایرانی آزاد ائتمک اوچون آذربایجاندا بیر دایاق و مرکز یاراتسین. 1324- نجو ایل شهریورین 21 ینده مرحوم پیشه‏وری یازیردی : «تاریخ بیزیم عهده‏میزده بؤیوک بیر وظیفه قویموشدور. بیز آذربایجاندا سارسیلماز بیر آزادلیق قلعه‏سی وجوده گتیرمه‏لییک».بو ایشه موفق اولاندان سونرا فرقه اؤز فعالیتینی ایکینجی مرحله‏سینه باشلامیشدیر، اودا بوتون ایرانی آزاد ائتمک مسئله ایدی.دئمک فرقه‏نین ایلک گوندن هدفی بوتون ایرانی اسارت و دیکتارلوغوندان آزاد ائتمک ایدی. مرحوم پیشه‏وری 1324 – نجو ایل مهر آیینین سکیزینده یازیردی : «بیز مقاله‏لریمیزین بیرینده یازمیشدیق اگر تهران اؤزونو ازتجاعین آغوشینا آتارسا بیز اؤز آزادلیغیمیزی مستقل بیر صورتده تامین ائده‏جییک. او ایشیمیزین باشلانغیجی ایدی. ایندی فرقه‏میزین قدرتی آتمیشدیرکی، بیر قدر ایره‏لی قویوب دئییریک اگر تهران توتدوغو یولدان قاییتماق ایسته‏مزسه،بیز اونون قهر و غضبله او یولدان قایتارمالییق». پیشه‏وری سئچیلمیش اثرلری صحفه 224.ـ

ـ21 آذر نهضتی و باشقا ایران ملتلری

ـ 21 آذر نهضتینده ان اساسی مسئله‏لردن بیری‏ده ملی حقوق مسئله‏سیدی، لاکن او بو ملی حقوقو تک‏جه آذربایجانلیلار و ایران تورک‏لری اوچون دییل بوتون ایران خلقیلری اوچون ایستیردی. یعنی فرقه یراندا آزادلیق و دموکراسینین برقرار اولماسین بیر طرفدن، آزادیخواه قوه‏لرین کمکی و ایکینجی طرفدن ایسه محروم ملتلرین آذربایجان‏کیمی اؤز ملی حقوقلارینا چاتماسی یولوایله باشا دوشور. چونکو فرقه و اونون رهبرلری ملی ظلمون آجیسینی دادمیش و چوخ ملتلی ایراندا ملی قوه‏نین نئجه بؤیوک قدرت اولدوغونو یاخشی بیلیردیلر. اولار یاخشی باشا دوشورلرکی، اگر محروم ایران ملتلری آذربایجان‏کیمی اؤز ملی حقوقلارینی آلماق اوچون بیرلیکده آیاغا قالخسالار ایران ارتجاعی مطلق ییخیلاجاق‏دیر. فرقه‏نین کورد خلقیله همکارلیغی و قارداشلیغی بو حقیقتی عملی شکلده ثبوت ائدیر. فرقه‏نین بو سیاستی تکجه کورد ملتینه عاید دئیلدی، بوتون محروم ایران ملتلری نظرده توتولوردو. لاکن تاسف‏لرله قید ائتمک لازم‏دیرکی، او زامانلار باشقا محروم ایران ملتلرینده ملی شعور هله لازیمی سویه‏ده دییلدی. بونا گؤره‏ده مرحوم پیشه‏وری بو مسئله‏یه اؤرتولو توخوناراق 1324-نجو ایل آذرین سکیزینده یازیردی : «بیز هئچ بیر قوم و هئچ بیر ملت و هئچ بیر جماعته دوشمن دگیلیک، اؤزوموزه روا گؤردوگوموز یاشاماق و ترقی ائتمک وسیله‏لرینی اؤزگه‏لره اوچون‏ده روا گؤروب بو گونه‏دک کیمسه‏نین ترقی و تعالیسینه مخالف ائتمه‏میشیک حتی تهران ارتجاعی حکومتینین آزادلیغینینز علیهینه ایشلتمکده اولدوغو خائنانه تدبیرلریده فارس ملتینی حسابینا یازماق ایسته‏میریک. ملی اسارت و استبداد اصولونون مزه‏سینی آنلادیغیمیزا گؤره اسیر ملتلره اوره‌گیمیز یانیب اونلارین اسارت و استعمار بویوردوغو آلتیندان خلاص اولماقلارین صمیم قلبدن آرزو ائتدیگیمیز حالدا زلف یاره توخونماق قورخوسوندان، اونلارین آزادلیق حرکتی حقینده بیرلشدیریب و اونلاری دموکراتیک فرقه‏سینه باغلایان آنجاق فرقه‏میزین میدانا آتدیغی ملی شعارلاردی.» پیشه‏وری 21 آذر روزنامه‏سی صحیفه 123مرحوم پیشه‏وری بیلیریرکی، آذربایجان خلقی، تاریخی بویو همیشه ایران استقلالی و تمامیت ارضی‏سینی اؤز قانیله حفظ ائتمیشدیر. اگر لازم گلسه یئنه‏ده بو مقدس وظیفه‏نین شرفله یئرینه یئتیرجکدیر. لاکن هئچ وقت اؤز ملتینی و دوغما دیلی و ملی خصوصیتلریندن صرفنظر ائتمیه‏جکدیر. ایران بوتون ایران ملتلری‏کیمی آذربایجانیلار و تمام ایران تورکلرینین‏ده قدیمدن وطنی اولموشدور. باشقا ایران ملتلری‏کیمی آذربایجانیلار و بوتون ایران تورکلری اوندان سونرا کئچمیش کیمی حقوقسوز یوخ، آزاد، برابر حقوقلو بیر ملت کیمی ملی وارلیق، دیل و ادبیات و ملی خصوصیتلرینی توسعه وئرمک‏له آزاد شکیلده ایراندا یاشایاجاقلار.بوتون محروم ایران ملتلری ال- اله وئریب بو آرزولارینی تخته چیخارراجاقلار. دیل مسئله‏سی همیشه آذربایجان روشنفکرلرینی دوشوندورموشدو. آذربایجان دموکرات فرقه‏سینین بیرینجی کنگره‏سینده کنگره‏نین رسمی نماینده‏سی آقای مکرم‏المله محکم منطق‏له دئمیشدیر : «مسئوللارین گوج‏ایله اؤز دیللرینه آذربایجان‏لیلارا تحمیل ائتدیکلرینی ادعا ائدنلر چوخ نادان آداملاردیر مسئول‏لار یوز ایلدن آرتیق آذربایجاندا حکومت ائده‏بیلمه‏دیکلری حالدا اؤز دیللرینی بیزه تحمیل ائتمیش‏لر. عجبا آلتی یوز ایلدن زیاده حکومت ائدن فارسلار نه اوچون بو دیلی دییشدیرمه‏یه موفق اولمامیشلار؟ پیشه‏وری سئچیلمیش اثرلری صحیفه 296.گؤستردیگیمیز21 آذر نهضتی‏نین سون هدفی بوتون ایراندا آزادلیق دموکراسی و قانون اساسی برقرار ائتمک ایدی. بونلا برابر بو انقلابین خصوصیتی اونون انترناسیونالیزم روحونا مالک اولان ملی سیماسیندا ایدی … بونا گؤره دیل و ملییت مسئله‏سی اونون اساس سنگری و دایاغی‏ایدی. بو نهضتی بوتون دونیادا تانیتدیران‏دا بو خصوصیتلرایدی. محض همین دیل و ملیت اوسطه‏سیله‏ایدی‏کی، بوتون عالم بیلدی‏کی، ایرانین اوچده بیر حیصه‏سیندن چوخونو تشکیل ائده‏ن ائله بیر ملت واریمیش‏ی، ایللر بویو ملی حقوقلاردان محروم اولموش و ایندی اؤز دیلینده یازیب اوخویور، اؤز ایشلرینی اؤزو اداره ائدیر و بوتون ایرانی آزاد ائتمک ایسته‏ییر.ـ

ـ 21 آذر نهضتی و دونیا خلقلری

ایکینجی دونیا محاربه‏سیندن سونرا 21 آذر نهضتی دونیادا غلبه چالان بیرینجی ملی آزادلیق حرکتی ایدی. بونا گؤرده‏ده بوتون دونیا خلقلری‏نین دقتینی جلب ائتمیشدی. اگر 1325-1324 ایللر آذربایجان روزنامه‏سینین صفحه‏لرینه باخیبسا، فرانسه و سایر اروپا اؤلکلرینین اجتماعی،سیاسی تشکیلاتلاری و سیاسی شخصیتلرین 21 آذر نهضتینین غلبه‏سی مناسبتله گؤندردیکلری تبریک تلگرافلاری دقتی جلب ائده‏جکدیر. 21 آذر نهضتی زامانی بوتون شرق و آفریقا خلقلری او جمله‏دن یاخین و اورتا شرق منطقه‏سی خلقلری استبداد و امپریالیزمین پنجه‏سی آلتیندا ان آغیر و فلاکتلی گونلر کئچدیردیلر. بو خلقلرین آزادیخواهلاری او جمله‏دن عراق، الجزایر، تونس، بلوچستان و سایر اؤلکه و خلقلرین مترقی شخصلری کیمی و یا شفاهی شکیلده 21 آذر نهضتینی صمیم قلبدن تحسین ائتمیش و اوندان بؤیوک اومود گؤزله‏دیکلرینی بیلدیرمیشلر. 21 آذر نهضتی بو خلقلرین مبارزه روحونون گوجلنمه‏سینه جدی تاثیر ائتمیشدیر.ـ

ملی حکومت نه ایشلر گؤروردو؟

بؤیوک اجتماعی ایشلر گؤرمک اوچون بیر ایل چوخ آز بیر مدت‏دیر. بونلا برابر ملی حکومت بیر ایل عرضینده، تهران حکومتینین ایللر اوزونو آذربایجاندا گؤرمه‏دیگی ایشلری گؤردو. بونودا علاوه ائتمک لازمدیرکی، اصلاحات اوچون پول لازمدیر. لاکن ملی حکومت ایش باشینا گلنده بو ایش الیله ایش باشلادی. چونکو دوشمنی آییق سالماقدان اؤتور فرقه آذربایجان بانک‏لارینی 21 آذره بیر هفته قالانا قدر اؤز الینه آلمامیشدی. تهران حکومتی بو فرصتدن استفاده ائدیب تبریز بانک‏لاریندا اولان نقد پول‏لاری چکیب آپارمیشدی. بئله‏کی فرقه‏ بانک‏لاری تحویل آلاندا دولت بانکیندا ایکی میلیون و ایکی یوزمین تومن آیری بانک‏لاردا ایسه یاریم میلیون تومن پول واریدی. بونون مقابلینده بانک‏لار 10 میلیون تومن خلقه بورجلو ایدیلر. بوندان علاوه ملی حکومت آذر آیی بابتیندن کارمندلره اون میلیون تومن‏ده آرتیق حقوق وئرمه‏لیدی. دئمک ملی حکومت ایش اوستونه گلنده بوش الیله ایشه باشلامیشدی. بونون مقابلینده آذربایجانین بوتون کندلری، شهرلری آبادلیق، اقتصاد، معارف، ایش و سایره جهتلردن اولدوقجا گؤزه‌گلیم‏ایدی.بونون نتیجه‏سینده تبریزین کلی اهالی‏سیندن آنجاق 200- مین نفری قالیردی و آذربایجانین یوزمینلرجه اهالیسی عائله‏لرینی دولندیرماق اوچون آذربایجانی ترک ائدیب ایرانین باشقا یئرلرینه سپه‏لنمیشدیلر. بونا گؤره‏ده 21 آذر نهضتینین مهم ایشلریندن بیری‏ده آذربایجانین برباد حالا سالینماسی و محو اولماغا دوغرو گئتمه‏سیدی. بو بربادلیق مشروطه‏ انقلابی و خیابانی قیامی زامانی خلقیمیزین گؤستردیگی قهرمانلیق‏لارین و ایرانین استقلالینی قوروماقلارین، تهران حکومتی و رضاشاه طرفیندن آذربایجانا وئریلن جزا و مکافات موزدی‏ایدی.دئمک آذربایجان اوتوز ایل تهران طرفیندن عمدا برباد حالا سالینماسیندان سونرا الی بوش ایش اوسته گلمیش ملی حکومته تاپشیریلدی. لاکن خلقه و اونون همتینه دایانان، خلق طرفیندن و اونون ایستگی ایله ایش باشینا گلن ملی حکومت دؤرد بئش آی مدتینده عادلانه مالیاتلار، خلقین کونوللو کمگی کارخانالار و سایر گلیر منبعلرینی ایشه سالدی.ـآذربایجان ورشکست حالیندا اولان ملی وضعیتی دوزه‏لدیرمرحوم پیشه‏وری باش وزیر اولدوغو زامان 1325- نجی ایل فروردین آیینین ـ16 سیندا ملی مجلسین ایکینجی اجلاسیندا دئییردی :«بوگون‏‌کی، آیین 16 سیدیر، مالی جهتدن داها وحشتیمیز یوخدور. بیز بیلیریک‏کی، پولوموز وارسا بؤیوک موفقیت‏دیرکی، بورجوموزو تنظیم ائتمیشیک و کسر بودجه‏میزده یوخدور.» پیشه‏وری سئچیلمیش اثرلری 350ملی حکومتین مختلف قسمتلرینده آپاردیقی اصلاحاتین هامیسینی گؤسترمک ممکن دئییلدیر. بورادا اونلارین ان مهم‏لرینه اشاره ائده‏جییک. اکینچیلیک و کند حیاتی باره‏ده دئمک لازم‏دیرکی، ملی حکومت زامانی بوتون خالصه تورپاقلار و آذربایجاندان قاچمیش خلق دشمنلرینین تورپاقلاری کندلیلر آراسیندا بولوندو، اکین‏چیلیگی گئنیش‏لندیرمک اوچون کندلیلره توخوم وئریلدی و مادی کمک اولوندو. صوفیان طرفینده اکین‏چیلیگین نمونه و تجربه یئرلری و علمی تحقیقات ایشلری اوچون بینوره حاضیرلانماغا باشلادی. تورپاق صاحبلریله کندلر آراسیندا عادلانه مناسبتلر و قانونلار قویولدو. صنایع ساحه‏سینده آذربایجانین مختلف شهرلرینده یاغلانمیش کارخانالار جدی کمک ائتمکله ملی حکومت اونلاری ایشه سالدی. ایشسیزلرین بؤیوک حصه‏سینه ایش تامین ائتدی و آذربایجانین اقتصادیاتینی جانلاندیریب محکم اساسلار اوزه‏رینده قوردو.ملی حکومت آنجاق خشکبار و سایره اولونمالی محصول‏لارا بو شرطه صادر اولماغا اجازه وئردی‏کی، صادر ائدنلر اؤلکه‏نین احتیاجی اولان شئی‏لری وارد ائتسینلر. 21 آذر نهضتیندن قاباق آذربایجاندا مریض خانلارین فقط 20تختخوابی واریدی. فرقه زامانیندا آذربایجاندا بیر ایل مدتیننده 20 تازا خسته خوانا آچیلدی، اونلاردا 800 تختخواب واریدی. دیل و فرهنگ، مدنیت ساحه سینده ملی حکومتین گؤردویو ایشلر تهران حکومتینین 50 ایل عرضینده آذربایجاندا گؤردویو ایشلردن قات – قات اوستون ایدی. بو بیر ایل عرضینده تبریز دانشگاهی یارانیب، آنا دیلینده ایشه باشلادی و اونون بناسینین اساسی قویولدو. بو بیر ایلده آذربایجان فولکلورو، خواننده‏لر و موسیقی اوستادلارینین الیله آنا دیلینده نمایشلر وئرمکله یارانمیش تئاتر و دسته‏لری اساسیندا رسمی دولت تئاتری یارانیب آنا دیلینده موفقیتلی نمایشلر وئرمگه باشلادی. ملی حکومت دؤورو بوتون ابتدائی و اوورتا مکتبلرده حتی تازا قورولموش تبریز دانشگاهیندا درسلر آنا دیلینده ایدی.بو مدتده ابتدائی مکتبلرین اکثر کلاسلاری اوچون آنادیلینده درس کیتابلاری حاضیرلانیب چاپ ائدیلدی و مجانا اوشاقلارین اختیاریندا قویولدو. ملی حکومت رادیوسو قورولوب ایشه باشلادی. آذربایجان و زنجان‏دا تورک دیلی رسمی دولت دیلی‏ایدی. بونوندا نتیجه‏سینده بو بیر ایلده آنادیلیمیز کئچمیش بیر عصیردن داها چوخ انکشاف ائدیب گؤزللشدی. یوزلرجه شاعیر یازیچی، روزنامه‏یازان مئیدانا گلدی. دیلین ادبیاتیمیزین بو سرعتلی انکشافی تهران اوردولارینین تبریزه گلمه‏سیله گئنه دایاندی.1325 – نجی ایل آذرین 22 سینده تهران‏دان گلن جلادلار فرقه زامانی آنادیلینده چاپ ائدیلمیش کیتابلاری تبریزین کوچه‏لرینده اودلاییب یاندیردیلار. آذربایجان خلقی، اونون دیلین ادبیاتی و ملتینه اولونان تحقیر و توهین بو وحشی حرکتی هئچ بیر زامان یاددان چیخارمایاجاقدیر.ملی حکومت زامانی تبریز- زنجان اردبیل، ارومیه، ماراغا و سایر آذربایجان شهرلرینین کوچه‏لری آسفالت اولدو. چوخلو کتابخانالار و اجتماعی مدنی یئرلر آچیلدی. بو شهرلرده اجتماعی بنالارین تیکیلمه‏سینه باشلاندی. تبریز لوله‏کشی‏سینین اساسی قویولدو و تبریز سو جهتدن اساسی شکیلده تامین ائتمک اوچون “سیوان” چایی‏نین تبریزه گتیریلمه‏سینین نقشه‏سی چکیلیب قورتارمیشدی.ملی حکومت و آذربایجان دموکرات فرقه‏سی گنج نسلین تربیه‏سینه خصوصی فیکیر دیریردی. مرحوم پیشه‏وری 1325- نجی ایل تیرآیینین 15 نده تشکیل اولموش دموکرات جوانلارینین بیرینجی کنگره‏سینه گؤندردیگی پیامیندا یازیردی :«جوانلاریمیز گله‏جگیمیزدی، اونلارا همیشه بیز امید گؤزی ایله باخیریق. اگر اولارین تربیه‏سی دوزگون یولیله گئدیرسه بیز هامیمیز خوشبخت اولاریق.» پیشه‏وری 21 آذر روزنامه‏سی صحیفه 71جوانلار تشکیلاتینین رهبرلیگی آلتیندا آذربایجانین هر یئرینده اوشاقلار تشکیلاتی یارانمیش و اونون مینلرجه اوشاغی متحدالشکل حالا سالمیشدی. آذربایجان دموکرات فرقه‏سینین رهبرلیگی آلتیندا یارانان 21 آذر نهضتی و قورولان ملی حکومتین هدفلری بیر ایل عرضینده آذربایجان و زنجاندا گؤردویو ایشلری بیر مقاله‏ده احاطه ائتمک ممکن دئییلدیر. بو حرکت ایران آزادلیق مبارزه‏سی، هابئله آذربایجان خلقی تاریخینده ائله بؤیوک حادثه‏دیرکی، اونون باره‏سینده چوخلو یازیلمیش و گئنه‏ده یازیلاجاقدیر. 21 آذر نهضتی ائله‏جه‏ده کردستان نهضتی و اونلارین رهبرلیگی حرکتین سون گونونه قدر یعنی 1325- نجی ایل آذرین ایگیرمیسینه قدر اؤز انقلابی خط‏لرینده ذرجه‏ده اولسا دگیشیکلیک عمله گتیرمه‏میش. بیر آتدیم‏دا اولسا گئری چکیلمه‏میشدیر. عکسینه زنجان، تهران جلادلاری طرفیندن قان دریاسینا چئوریندن سونرا آذربایجانین هر یئرینده تازا روحیه‏ایله 1324- نجو ایل آذریندن داها شدتلی حاضیرلیق گئدیردی. خلق یئنی اومیدلرله مثل‏سیز شکیلده سلاحا ساریلیردی.او گونلر آذربایجاندا اولمامیش آدام ستارخان اولادینین بودرجه‏ده یوکسک انقلابی احوال روحیه‏سینی تصور ائده‏بیلمز. بو گونلر 21 آذر نهضتی ایل دؤنومونه حاضیرلیقا برابر مرکزی کمیته و مرحوم پیشه‏ورینین امرایله اساسا بابک آدلی یئنی فدائی دسته‏سی یارانیردی. بو فدائی دسته‏سینین یارانماسیندا شخصا اشتراک ائدیردیم. فدائیلر سیراسینا ایستیه‏نلرین سایی او قدرایدی‏کی، اونلارین هامیسینی تعلیمات مئیدانلاریندا مشق ائله‎مک اوچون منظم ائتمک ممکن اولموردو.بو گونلر تبریزین بوتون محله‌لرینین گئنیش یئرلری حربی تعلیمات مئیدانینا چئوریلمیشدی. تفنگ گؤتوروب تعلیمات مئیدانلاریندا مشق ائله‌ین قادین و قیزلارین سایی کیشیلردن آز دئییلدی. مرحوم پیشه‌ورینی سونونجو دفعه آذرین ایگیرمیسینده سحر مرکزی کمیته‌نین بناسیندا گؤردوم. اولدوقجا توتغون و عصبی‌ایدی، بئله بیر حالتی مرحوم پیشه‌وری‌ده 1324 –نجو ایل 21 آذر گونو سحر سرتیب درخشانیلیه مذاکره‌دن قایداندا پاساژدا گؤرموشدوم. لاکن اوندا گؤزلرینین ایچی گولوردو. اوزوندن موفقیت یاغیردی. دایانیب گوله – گوله : اوغلوم ایشلر نئجه گئدیر؟ زنگینه تسلیم اولماق ایسته‌میر. اورمویا آدام گؤندرمک لازیمدیر، ایشلر دوزه‌لر دییه تله‌سیک گئتدی. لاکن سونونجو دفعه من اونو گؤره‌نده باشینی آشاغا سالیب هئچ نه دئمه‌دن اؤز اوتاغینا گیردی و سونرا بیر داها اونو گؤره‌بیلمه‌دیم.همین گون آخشام چاغلاری جوانلارین مرکزی کمیته‌سینده‌ایدیم. فرقه‌نین مرکزی کمیته‌سیندن تلفون ائتدیلرکی، فرقه بناسی مقابلینده میتینگ وار. یولداش پیشه‌وری نطق ائده‌جکدیر دئییه اورایا گئتدیک. لاکن پیشه‌وریدن خبر یوخ‌ایدی. محمد بی‌ریا بنانین بالکونوندان مقاومت گؤسترمک باره‌سینده اؤزوده مرکزی کمیته آدیندان دانیشیردی. میتینگیدن سونرا مرکزی کمیته‌یه گئتدیم. اوردا بی‌ریادان باشقا مرکزی کمیته‌نین عضولریندن هئچ کیم یوخ‌ایدی. بی‌ریانین اعلان ائتدیگی تصمیم هانسی مرکزی کمیته‌ طرفیندن و نه زامان توتولدوغو هئچ کیمه معلوم دئیلدی. اتحاد شورویه گئدندن سونرا مرحوم پیشه‌وری وفاتینا قدر ایرانا قایتماق اوچون مرحوم بی‌ریا دوشونور و چالیشیرمیش لاکن …مرحوم پیشه‌ورینین ایرانی ترک ائتمه‌سینده چوخلو سیررلر واردیرکی، هله‌لیکله آچیلمامیشدیر. بیر اونون شورویده ایرانا قاییتماغا چالیشماسی و بو چالیشمالار زامانی گؤزله‌نیلمه‌دن وفاتی بو سیررلرین چوخ مرکب اولماسیندان حکایت ائدیر

پس از سقوط حکومت ملی آذربایجان در جلسه هیئت دولت به ریاست قوام ا

در آستانه تأسیس و سقوط حکومت ملی آذربایجان به رهبری مرحوم پیشه وری لازم دیدم که به عنوان بخش مهمی از تاریخ معاصر، خاطره ای از مرحوم علی هیئت وزیر اسبق دادگستری را به نقل از فرزندشان آقای دکتر جواد هیئت به اطلاع دوستان و علاقمندان برسانم

جناب دکتر جواد هیئت در خاطرات منتشر نشده خود می نویسند

بعد از رفتن پیشه وری و سرکوب فرقه دموکرات، هیئت وزرا در حضور قوام السلطنه تشکیل می شود و پدرم هم به درخواست قوام السلطنه به مناسبت طرح مسائل آذربایجان در جلسه هیئت دولت شرکت می کند. در آنجا وقتی مسئله آذربایجان مطرح می شود، پدرم می گوید من پیشنهادی دارم که باید مطرح کنم. حالا که کشور از ارتش بیگانگان (ارتش سرخ) تخلیه شده بیایید زبان ترکی را به عنوان زبان دوم کشور تصویب کنیم تا برای همیشه این بهانه از دست اجانب گرفته شود. از قرار روایت برادرم از پدرم، عده ای از وزرا حاضر در جلسه عکس العمل شدید نشان می دهند و می گویند: اقای هیئت! بعد از پیشه وری چشم ما به حضرتعالی روشن. این چه پیشنهادی است می فرمایید. شما از پیشه وری هم فراتر می روید. او ترکی را برای آذربایجان می خواست. شما برای همه ایران می خواهید! پدرم هم جواب می دهد: بله من هر چه می خواهم برای همه ایران می خواهم. قوام هم سکوت می کند و مسئله لوث می شود

مرحوم علی هیئت

ﻟﻴﺴﺖ ﺟﺎﻧﺒﺨﺘﮕﺎن ﺟﻨﺒﺶ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن

ﻟﻴﺴﺖ اﺳﺎﻣﯽ 264 ﻧﻔر از  ﻓﻌﺎﻟﻴﻦ و اﻋﻀﺎی حکومت ملی آذربایجان ﮐﻪ در ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎی    25-1324

ﺑﺪﺳﺖ رژﻳﻢ ﺟﻨﺎﻳﺘﮑﺎر ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮی و ارتش ایران شاهنشاهی ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ

ﻣﻘﺪﻣﻪ:

در ﺳﺮﮐﻮب حکومت ملی ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن دهها هزار نفر  از ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺧﻄﻪ ﻗﺘﻞ و ﻋﺎم ﺷﺪﻧﺪ. دﺳﺘﮕﺎهﻬﺎی ﺳﺎﻧﺴﻮر رژﻳﻢ ﺳﺘﻢ ﺷﺎهﯽ ﺑﺮای ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن ﺁﺛﺎر ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺧﻮد، ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت وﺳﻴﻌﯽ را ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻧﺎم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺴﺒﯽ رژﻳﻢ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮی در ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن اﺳﺎﻣﯽﺟﺎﻧﺒﺎﺧﺘﮕﺎن حکومت ملی ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ، اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺰان ﺟﻨﺎﻳﺖ ارﺗﺶ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ، ﺑﺮای ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮان و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﺎرﻳﺦ  ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﻧﻴﺴﺖ.

ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﺗﮑﺮار ﺗﺎرﻳﺦ و  هﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﻓﺸﺎ ﺷﺪن ﺣﺎﻓﻈﺎن اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮﻧﺒﺎر ﮐﻪ اﻣﺮوز ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻴﺶ ﺑﺮ ﺗﻦ ﮐﺮدﻩ و داﻋﯽ ﺁزادی و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ، وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎﺳﺖﮐﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎی اﻧﻘﻼﺑﯽ (منظور خود نویسنده محترم این لیست است)ﺣﺎﻓﻈﻪ ی ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺗﻮده هﻬﺎ را زﻧﺪﻩ ﻧﮕﺎﻩ دارﻳﻢ.

اﺳﺎﻣﯽ 264 ﻧﻔﺮ از ﺟﺎﻧﺒﺨﺘﮕﺎن حکومت ملی ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﺑﺮای ﻳﺎدﺁوری ﺗﻤﺎم رﺷﺎدﺗﻬﺎ و دﻟﻴﺮهﺎی زﻧﺎن و ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ زﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺟﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺪﻩ هﺎ و ﻧﻈﺮات ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ را ﺑﺎز ﭼﺎپ ﻣﯽﮐﻨﻴﻢ.

راهﺸﺎن ﺟﺎودان و ﭘﺮ رهﺮو ﺑﺎد

ر. راﺳﺦ

ﻧﺎم    و    ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ    ﺷﻐﻞ    ﻣﺤﻞ اﻋﺪام    و    ﻧﻮع ﺁن

اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺳﺮهنگ 2   ﺳﺘﺎ د ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻣﺤﻤﺪ ﺁﮔﻬﯽ ﺳﺮوان ﭘﻴﺎدﻩ   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺣﺴﻦ ﻗﺎﺳﻤﯽ ﺳﺮوان هﻮاﺋﯽ   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺟﻌﻔﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺁزاد ﺳﺰﮔﺮد ﺳﻮار ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻗﺮﺑﺎﻧﻌﻠﯽ ﺁرﻳﻦ ﺗﺎش ﺳﺘﻮان 2 ﺳﻮار    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ دﺑﻴﺮﻧﻴﺎ ﺳﺘﻮان 1 ﺳﻮار    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻧﺎﺻﺮی ﺳﺮوان ﭘﻴﺎدﻩ   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻄﺎ اﻟﻪ زﻧﺪﻳﺎن ﺟﺰی   ﺳﺘﻮان 2 ﺳﻮار    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﺻﻐﺮ اﻓﺘﺨﺎر هﺮﻳﺴﯽ   ﺳﺘﻮان 1 ﭘﻴﺎدﻩ    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺣﺴﻴﻦ ﮐﻮﭘﺎل ﺳﺮوان –   ﻣﻬﻨﺪس ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﺣﻤﺪ ﺟﻮدت ﺳﺮوان ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﺣﺒﺸﯽ ﺳﺮﮔﺮد ﭘﻴﺎدﻩ ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﻟﻬﯽ   ﺳﺮﮔﺮد ﭘﻴﺎدﻩ   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﺛﻤﺮی ﺳﺘﻮان 1 ﭘﻴﺎدﻩ    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺷﺎهﭙﻮر ﺷﺮﻗﯽ ﺳﺘﻮان 1 ﻣﺎﻟﯽ    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻠﻨﺪی ﺟﺎوﻳﺪ ﺳﺘﻮان 2 ﭘﻴﺎدﻩ    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﺳﺘﺎرزادﻩ ﺁذری ﺳﺘﻮان 2 ﺳﻮار    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ ﻋﺎﻟﯽ ﺛﺘﺎﺋﯽ   ﺳﺘﻮان 2 ﭘﻴﺎدﻩ    ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺷﻴﺦ ﭘﻮﻻد اﺣﻤﺪی   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ارﺷﺎ دی   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ زادﻩ   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻳﮑﺎﻧﯽ اﺳﺘﻮار ژﻧﺪارم ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺣﻖ ﭘﺮﺳﺖ   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺣﺴﻦ ﺳﺘﻮان 1   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﮐﺒﺮ ﺗﻤﻴﺰی ﮔﺮوهﺒﺎن 3 ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ ﺳﻐﺎﻳﯽ   ﺳﺘﻮان 2   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﻟﻪ وردی ارﻏﻮن   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺗﻴﻤﻮر ﻣﺪدی -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ راﻣﻴﻦ   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺣﺎﺟﯽ زادﻩ -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

رﺣﻴﻢ ﻋﻤﺮاﻧﯽ   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺻﺎدق اﻧﺼﺎری   ﺳﺮﮔﺮد ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

هﺎرﻃﻮن هﺎﻳﺮاﭘﻄﻴﺎن   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﺳﺪاﻟﻪ ﺑﻄﻼب   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﺻﺎﺑﺮی -  ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ ﻓﻄﺮت ﺷﺎﻋﺮ زﻳﺮﺷﮑﻨﺠﻪ- ﺗﺒﺮﻳﺰ

داﻧﻴﻞ ﻳﻮﺷﯽ ﺁ ﻧﻤﺂﻳﻨﺪﻩ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻣﻴﺮاﻳﻮب ﺷﮑﻴﺒﺎ ﻋﻀﻮ ﮐﻤﻴﺘﻪ  ﻣﺮﮐﺰی ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ ﻋﻤﺮاﻧﯽ  ﻋﻀﻮ ﺗﻮدﻩ   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻋﻠﯽ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ رﺋﻴﺲ ادارﻩ ﺗﻴﺮﺑﺎران

ﺁرﺳﻴﻦ ﺷﺎﺧﻴﺎن ﻣﺒﺎرز ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻧﻴﮑﻨﺎم ﮐﺎرﮔﺮ   ﺗﻴﺮﺑﺎران- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻮری   -  اﻋﺪام- ﺗﺒﺮﻳﺰ

اﺳﺮاﻓﻴﻞ ﻗﺎدری   ﺳﺘﻮان اﻋﺪام- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﻧﺼﺮت ﺑﺎﻗﺮی   دﮐﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺑﺎﺷﺎن - ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺣﺒﻴﺐ اﻟﻪ ﺧﮑﺰادی   ﺳﺮﮔﺮد در درﮔﻴﺮی - ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺣﺴﻴﻦ ﻗﻠﯽ اﻣﻴﻨﯽ   ﮐﺸﺎوز اﻋﺪام- ﺗﺒﺮﻳﺰ

ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ اﺟﻼﻟﯽ   ﮐﺎرﮔﺮ اﻋﺪام- ﺳﺮاب

اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﻗﺒﺎل   ﮐﺎرﮔﺮ او را ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﮐﺮدﻩ و در ﮔﺎری رﻳﺨﺘﻪ و در ﺧﻮی ﭼﺮﺧﺎﻧﺪﻧﺪ

ﺣﺴﻦ ﺳﻴﺪ ﻋﺴﮕﺮ اوﻏﻠﻮ ﺳﺘﻮان اﻋﺪام

ﺷﺎهﻤﺎر ﺻﻤﺪی   ﮐﺎرﮔﺮ  دار    ﻣﺸﮑﻴﻦ ﺷﻬﺮ

ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮش ﮐﻼم ﮐﺸﺎورز ﺳﺮاب

ﺣﻴﺪر ﻋﻠﯽ ﺑﺎﻗﺮی   ﮐﺸﺎورز - ﭘﻴﮑﺮ او را ﺑﺎ ﺗﺒﺮ ﻣﺜﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﮐﻮﭼﻪ هﺎی اردﺑﻴﻞ ﺑﻪ روی  زﻣﻴﻦ ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ.

اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺣﮑﺎک   ﮐﺎرﮔﺮ

ﺣﺴﻴﻦ ﻟﻄﻴﻔﯽ ﻣﻤﻘﺎﻧﯽ -  ﺁذر ﺷﻬﺮ

ﺳﺮدار ﺧﻮرﺷﺎ ﮐﺎرﮔﺮ   اردﺑﻴﻞ

ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺧﺎدﻣﯽ   ﺁهنگر

ﺣﺴﻦ ذواﻟﻔﻘﺎر زادﻩ  ﻧﻘﺎش و  ﮐﺎرﻳﮑﺎﺗﻮرﻳﺴﺖ

ﺳﻌﺪی ﻳﻮز ﺑﻨﺪی ﺷﺎﻋﺮ و ﺑﺎزﻳﮕﺮ در ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﺰدوران ﺷﺎﻩ ﺳﺮ او را از ﺗﻦ ﺟﺪا ﮐﺮدﻩ و ﺑﺮای  ﻣﺎدرش ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ.

ﺣﺴﻴﻦ ﺗﺮاﺷﯽ -  اردﺑﻴﻞ

وﻟﯽ ﮔﻨﺠﻪ ﻣﻬﺮ ﮐﺎرﮔﺮ   اروﻣﻴﻪ

ﺳﻮرن هﺎروﻧﻴﺎن ﮐﺸﺎورز او را ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺟﺴﺪش را در ﭼﺎﻩ رﻳﺨﺘﻨﺪ.

ﻣﺤﺮم اﻧﺸﺎﺋﯽ   ﻣﻬﻨﺪس ﻧﻔﺖ   اروﻣﻴﻪ

ﻣﻴﺮ ﺣﻴﺪری ﻋﺰﻳﺰی ﻋﻀﻮ ﺣﺰب   ﺗﻮدﻩ ﺧﻠﺨﺎل

ﻣﻴﺮزا ﮐﻴﺸﯽ ﻣﺠﺮدی   دوزﻧﺪﻩ   ﺑﻴﻠﻪ ﺳﻮار

ﻣﺤﻤﺪ ﺁﻗﺎ ﻣﻈﻠﻮﻣﯽ ﺁراﻳﺸﮕﺮ اردﺑﻴﻞ

ﺣﺴﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎری   داﻧﺸﺠﻮ اروﻣﻴﻪ

ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ زادﻩ -  هﺸﺘﺮود

ﺣﺴﻴﻦ ﺟﻼﻟﯽ   -- -

ﻣﻴﺮزا ﺁﻗﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪی   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﺳﻌﻴﺪ ﻃﺎﻟﺸ ﻤﻴﮑﺎﺋﻴﻠﯽ   ﮐﺸﺎورز ﻣﻐﺎن

اﻣﻦ ﺧﺎن ﺑﺨﺶ ﺑﮕﯽ -  -

ﺳﻠﻤﺎن ﻧﺼﺮ اﻟﻪ اوﻏﻠﻮ -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻧﺼﺮاﻟﻪ اوﻏﻠﻮ  ﮐﺸﺎورز و ﭘﺪر ﻧﺼﺮاﻟﻪ ﺑﻌﺪ از 13 روز زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﺪون ﺁب و ﻏﺪا، ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ.

ﺣﺴﻦ ﺿﺮﺑﻌﻠﯽ اوﻏﻠﻮ ﮐﺸﺎورز ﺑﻴﻠﻪ ﺳﻮار  در اردﺑﻴﻞ او را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﮐﺮدﻩ و ﮐﺸﺘﻨﺪ.

رﺣﻴﻢ ﺻﻤﺪ اوﻏﻠﻮ   -

ﻓﺮوغ ﻧﻮری   -  اهر

اﺑﺮاهﻴﻢ وﻃﻦ ﺧﻮاﻩ   -  ﻣﻐﺎن

اﮐﺒﺮ ﺑﻨﺎﻳﯽ   -  اردﺑﻴﻞ

ﺳﻴﻒ ﻋﻠﯽ ﮐﺮﻳﻤﯽ   -  ﻣﺮاﻏﻪ

اﺣﻤﺪ رﺷﻴﺪی -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﺳﻠﻤﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﯽ   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻧﻮروز ﻋﻠﯽ دوﻟﺘﯽ   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻣﺤﻤﻮد اﺑﺮاهﻴﻤﯽ -  ﻣﺮاﻏﻪ

اﺻﻐﺮ ﻧﻮری   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻣﻬﺪی ﻗﻠﯽ ﺗﻮﺣﻴﺪی   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﺣﻴﺪر ﺁﻓﺎﻗﯽ -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﺣﺴﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺰاد -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ وﮐﻠﻴﺎن   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻋﻠﯽ ﻗﺘﺒﺮﭘﻮر   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﺧْﻴﻞ ﻏﻼﻣﯽ   -  ﻣﺮاﻏﻪ

رﺑﻴﻊ ﮐﺒﻴﺮی -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﺣﺒﻴﺐ ﺣﺒﻴﺐ زادﻩ     -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ راﻣﺘﻴﻦ   ﺳﺮﮔﺮد ﻣﺮاﻏﻪ

اﮐﺒﺮ ﻣﮑﺎروی -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﻣﺤﻤﻮد اﻣﺎم ﭘﻮر   -  ﻣﺮاﻏﻪ

ﺳﺎواﻻن ﻗﻠﯽ زادﻩ -  ﻣﺮاﻏﻪ

اﺑﺮاهﻴﻢ ﺳﻬﺮاﺑﯽ ﺳﺘﻮان اول  ﭘﻴﺎدﻩ اردﺑﻴﻞ

ﺳﺘﻮان دوم   ﭘﻴﺎدﻩ اردﺑﻴﻞ

ﺑﻬﻤﻦ ﺣﻤﻴﺪی داﻧﺸﻮر

ﻋﻠﯽ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻮر   -  اردﺑﻴﻞ

ﺳﻌﺎدت ﺧﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻮر   -  اردﺑﻴﻞ

ﻣﻴﺮ رﺣﻴﻢ ﻧﻮﻋﯽ   -  ﺳﺮاب

اژدر ﺷﺎﻓﻌﯽ   -  ﺳﺮاب

ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﻴﺮی   -  ﺳﺮاب

ﻣﻴﺮﻣﺤﻤﻮد ﺟﻨﮕﯽ   -  ﺳﺮاب

ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ دﺳﺖ ﺁﻣﻮز -  ﺳﺮاب

ﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺤﻤﻮدی   -  ﺳﺮاب

اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻋﻤﺮاﻧﯽ -  ﺳﺮاب

اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺑﺮاهﻴﻤﯽ   -  ﺳﺮاب

ﻣﺤﻤﺪ دژﻧﮑﺎ -  ﺳﺮاب

ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﻣﻮری -  ﺳﺮاب

اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺟﻬﺎﻧﺪﻳﺪﻩ -  ﺳﺮاب

ﻋﻮضﺣﺴﻴﻦ ﭘﻮر -  ﺳﺮاب

ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺟﻼﻟﯽ   -  ﺳﺮاب

ﺣﺴﻴﻦ ﺿﻴﺎﺋﯽ -  ﺳﺮاب

ﺑﺨﺸﯽ ﺗﺮاﺑﯽ -  ﺳﺮاب

ﻣﺤﺮم ﺳﺘﺎری   -  ﺳﺮاب

ﻋﻠﯽ ﻓﺪاﺋﯽ   -  ﺳﺮاب

ﮐﺮﻳﻢ ﻧﺒﺮدی -  ﺳﺮاب

هﻼل هﻼﻟﯽ -  ﺳﺮاب

روح اﻟﻪ ﺣﺴﻴﻨﯽ   -  ﺳﺮاب

ﺻﻤﺪ ﻧﺸﻮن -  ﺳﺮاب

ﻋﻠﯽ ﺟﺪی اﺑﺮﻏﺎﺋﯽ -  ﺳﺮاب

ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ اﺻﻞ رزاﻗﯽ -  ﺳﺮاب

ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ اﺳﻔﺴﺘﺎﻧﯽ ﮔﺮوهﺒﺎن   ﺳﺮاب

ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ اوﻏﺎﺋﯽ -  ﺳﺮاب

ﺑﻬﻤﻦ اوﻏﺎﻧﯽ -  ﺳﺮاب

ﺟﻌﻔﺮ ﻣﮑﯽ رازﻟﻴﻘﯽ -  ﺳﺮاب

اﻣﻴﺮ ﺷﻬﺒﺎزی ﺧﺸﻴﺮاﻧﯽ   -  ﺁﺳﺘﺎرا

ﻣﻴﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺷﻴﺮاﻣﻴﻨﯽ -  ﺁﺳﺘﺎرا

اﺑﺮاهﻴﻢ ﺟﻠﻴﻠﯽ   -  اروﻣﻴﻪ

اﺳﺤﺎق ﻳﻮﻧﺎﻧﻮف -  اروﻣﻴﻪ

ﭘﻴﺮﻳﻢ زﻧﺪﺷﺖ -  اروﻣﻴﻪ

راﺑﯽ ﻳﻮﺷﻪ ﺑﻴﺖ داﻧﻴﻞ -  اروﻣﻴﻪ

ﺧﺎﻧﻌﻠﯽ ﻣﻄﻴﻌﯽ -  ﻣﻴﺎﻧﺪوﺁب

ﺣﻤﺪاﷲ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻋﺰﻳﺰ -  ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻓﺮزد ﻧﺎم ﭘﺪر ﻋﻠﯽ   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻣﻴﺮﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻋﻠﯽ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻣﻨﺼﻮر ﻧﺎم ﭘﺪر رﺳﺘﻢ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻣﻴﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﺎم ﭘﺪر ﺣﺴﻴﻦ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﮐﺮﻳﻢ ﻧﺎم ﭘﺪر اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻣﺤﺴﻦ ﻧﺎم ﭘﺪر ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﺁﻗﺎم اوﻏﻼن ﻧﺎم ﭘﺪر ﺁﺑﯽ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﺳﻠﻄﺎن ﻧﺎم ﭘﺪر ﺑﺎﺑﺎ ﻧﺼﻴﺮ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﺳﺮﻳﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻧﺎم ﭘﺪر ﺑﺎﻳﺮاﻣﻘﻠﯽ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﭘﻮﺳﻒ ﻗﺮﻩ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺎف    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﭘﻠﻮﺧﺎن ﻧﺎم ﭘﺪر ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺎف    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﭼﻠﻮﺧﺎن ﻧﺎم ﭘﺪر ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺎف    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺎم ﭘﺪر وهﺎب    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻓﻴﺾاﻟﻪ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻗﺮﺑﺎن    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

رﺿﺎ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻗﺮﺑﺎﻧﻌﻠﯽ    ﺗﻴﺮﺑﺎران - اردﺑﻴﻞ

ﻣﻴﺮزا ﻗﺎﺳﻢ ﺁﻗﺎزادﻩ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻴﮓ زادﻩ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

اﺳﺮاﻓﻴﻞ ﺁروﻳﻦ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﺣﺒﻴﺐ اﺳﺪزادﻩ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﺷﻌﺒﺎن زادﻩ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﻣﺸﻬﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﻠﻨﺪرﻟﻮ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﻣﺸﻬﺪ ﻋﻠﯽ ﻃﺎهﺮﻧﻴﺎ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

اﻓﺴﺮ ﺗﺮاﺑﯽ    زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﻋﺎﺷﻖ ﺣﺴﻴﻦ زﻳﺮ  ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﻋﺎﺷﻖ ﺷﻬﺒﺎز   زﻳﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ

ﻣﺤﻤﻮد ﻗﺎﺿﯽ اﺳﺪاﻟﻬﯽ   ﺳﺮهﻨﮓ  -

ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻠﮑﯽ -  اروﻣﻴﻪ

ﺟﻌﻔﺮ ﻗﺮﻩ دروﻳﺶ -در ﻣﺸﮑﻴﻦ ﺷﻬﺮ او را در ﺁب ﺟﻮش اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﮐﺸﺘﻨﺪ

ﺑﺎﺑﮏ داﻧﺪاﻧﺴﺎز -  -

ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ارﺷﺎدی -  -

ﺣﺴﻦ ﺳﺮاﺑﯽ   

ﻋﻠﯽ ﻧﻘﯽ ﺷﺎﻩ وﻟﻴﻠﻮ -  -

ﻋﻠﯽ ﻳﻴﮓ ﺟﻬﺎﻧﺒﮕﻠﻮ -  -

ﻋﺰﻳﺰ ﻗﺮﻩ ﻗﻴﻪ ﻟﻮ   -  -

ﺣﺴﻴﻦ رﺿﻮان ﭘﻮر   -  -

ﻳﺤﻴﯽ ﺷﻴﺨﯽ ﺳﺘﻮان ﺳﻮم در درﮔﻴﺮی ﺑﺎ ارﺗﺶ ﺳﺮﮐﻮﺑﮕﺮ

ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ.

ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ ﺁزاد وﻃﻦ -  -

ﺧﻠﻴﻞ ﺁذر ﺁﺑﺎدﮔﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار اردﺑﻴﻞ ﺗﻴﺮﺑﺎران –اردﺑﻴﻞ

ﻗﻠﯽ ﺻﺒﺤﯽ ﻧﻮری ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻗﻪ و  ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺁذرﺷﻬﺮ

ﺳﺮﺧﺎﻧﯽ ﻣﻴﻨﻮ -  -

ﺟﺒﺎر ﻣﻴﻨﻮ ﮐﺎرﮔﺮ در ﺗﻈﺎهﺮت ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻴﺮ ارﺗﺶ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ.

ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺟﺎوﻳﺪان ﺳﺮهﻨﮓ -

داداش ﺗﻘﯽ زادﻩ -  -

ﺣﺴﻴﻦ ﻏﻔﺎری  اﻓﺴﺮ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ همراﻩ 36 ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺗﻴﺮﺑﺎران ﺷﺪ

اژدر ﺑﺎﻟﺪار رﺋﻴﺲ ﺳﻮاران  ﻓﺮﻗﻪ دﻣﮑﺮات دار

ﻣﻴﺮ ﮐﺎﻇﻢ اﻋﻠﻤﯽ   -  ﺗﻴﺮﺑﺎران

ﺁﻗﺎ داداش درﺳﺘﮑﺎر -ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﻤﺎق داران ﺷﺎﻩ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ.

ﻧﻮراﻟﻪ ﻳﮑﺎﻧﯽ وزﻳﺮ داﺧﻠﻪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻣﺠﻠﺲ- دار- اروﻣﻴﻪ

ﻋﺒﺎس ﻓﺘﺤﯽ رﺋﻴﺲ ادار   اﻗﺘﺼﺎد اروﻣﻴﻪ

ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻴﺪری ﻋﺮﺑﻠﻮ   ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻗﻪ -

ﺑﻬﺮام ﻧﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻣﺠﻠﺲ اﺣﺘﻤﺎﻻ در اروﻣﻴﻪ

ﻣﺤﺴﻦ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮی   - 

ﺷﻴﺦ ﻋﻠﯽ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻣﺤﻤﺪ   -  -

زﮐﯽ ﻧﺎم ﭘﺪر ﺳﺘﺎر   -  -

ﺷﮑﻮر  ﻧﺎم ﭘﺪر ﺻﺎدق -  -

اروج ﻋﻠﯽ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻳﻮﺳﻒ -  -

ﻣﻮﺳﯽ ﺧﺎن ﻧﺎم ﭘﺪرﻣﺤﻤﺪ -  -

رﺣﻤﺖ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ -  -

ﻓﻴﺮوز ﻧﺎم ﭘﺪر زﻣﺎن   -  -

ﻳﻌﻘﻮب ﻧﺎم ﭘﺪر ﺗﻘﯽ -  -

ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻃﺎﻟﺐ   -  -

هﺎﺷﻢ هجرتی ﮐﺎرﮔﺮ- ﻋﻀﻮ ﮐﻤﻴﺘﻪ وﻻﻳﺘﯽ اروﻣﻴﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ در اروﻣﻴﻪ

ﺣﺎﺟﯽ ﺑﺎﺑﺎ ﺗﺎﺳﯽ -  -

اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻗﻔﻘﺎز   ﺧﻴﺎط  ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﻣﺸﺖ اوﺑﺎﺷﺎن ﺷﺎﻩ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ.

ﺣﺴﻦ ﻣﻮﺳﻮی   -  -

ﻋﻠﯽ ﺧﺎن اﮔﻨﺪی ﻋﻀﻮ ﮐﻤﻴﺘﻪ دهﺴﺘﺎن اﻋﺪام

ﻣﻼ ﻋﺰﻳﺰ ﻗﺪﻳﺮی ﻋﻀﻮ ﮐﻤﻴﺘﻪ ﻗﺮﻳﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎن

ﺧﺴﺮوی -  -

ﻋﻠﯽ ﺧﻠﻴﻞ ﺁذری   زﻳﺮ -  ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ.

ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ اﺣﻤﺪی ﻣﺴﺌﻮل ﻓﺮﻗﻪ دﻣﮑﺮات ﺧﻮی ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ اوﺑﺎﺷﺎن ﺷﺎﻩ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ.

ﻣﺸﻬﺪی ﻋﻠﯽ ﺑﺰار -  -

ﻓﺘﻴﺶ ﭘﺎﺷﺎﺋﯽ -  -

ﺳﺎری ﻣﻐﺎﻧﻠﯽ -  -

ﻣﻼ ﻋﺰﻳﺰ ﺑﺮﺁﻏﻮش -  -

ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺗﻴﺼﺮﻩ -  -

ﻣﺤﻤﺪ ﺁذری ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺳﺮوان -

ﻧﺠﻒ ﻗﻠﯽ ﻓﻀﻞ ﭘﻮر ﺑﺮ  اﺛﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﭼﺎﻗﻮ

ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻮﺳﻮی زادﻩ -  -

اﻳﻮب ﺑﺪﺧﺸﺎن   -  -

ﻋﻠﯽ ﻋﺒﺎدی -  -

ﺣﺒﻴﺐ ﺑﺮﻧﻮ -  -

ﻧﺠﻒ ﻣﺤﻤﻮد زادﻩ   -  -

ﻣﻨﺼﻮری  در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻮﺧﻪ ی اﻋﺪام ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ ﺑﺎ رﻧﮓ روی ﻗﻠﺒﺶ

ﮐﺸﻴﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺟﻮﺧﻪ ﻓﺮﻣﺎن داد: ﺳﺮﺑﺎز ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺁﺗﺶ ﮐﻦ

ﻋﻠﯽ ﺣﺎﺟﻴﻪ ﺑﮑﻠﻮ -  -

ﻣﻴﺮﻳﻮﻧﺲ ﻓﺎﺿﻠﯽ روﮐﺶ -  -

ﻋﻠﯽ ﻋﺎﻗﻠﯽ   -  -

ﻋﺒﺎس ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ   -  اردﺑﻴﻞﻟﻴﺴﺖ ﺟﺎﻧﺒﺨﺘﮕﺎن ﺟﻨﺒﺶ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن 8

ﻧﺒﯽ ﻗﻨﺒﺮی   -  اردﺑﻴﻞ

ﻋﺰﻳﺰ ﺑﺼﻴﺮی -  -

ﻋﻠﯽ زادﻩ ﻣﻬﺮ ﺁﺑﯽ -  -

ﻣﺤﻤﻮد ﮐﻮﺛﺮی -  -

اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺤﺮی ﺑﺎﻓﺘﺎﻧﯽ -  -

ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺗﻴﮑﻪ داﺷﯽ -  -

ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺪاﺋﯽ -  -

ﻧﺼﺮاﻟﻪ ﻓﺮد ﭘﺎﮐﺪل -  -

ﺣﺴﻴﻦ ﻳﺰداﻧﯽ وﮐﻴﻞ دادﮔﺴﺘﺮی ﺑﻌﺪ از ﮐﺸﺘﻦ وی ﺟﺴﺪش را ﺑﻪ

ﮔﺎری ﺑﺴﺘﻨﺪ.

ﺳﻴﺪ رﺿﺎ ﻗﻬﻮﻩ ﭼﯽ   ﻋﻀﻮ ﻓﺮﻗﻪ   -

ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻧﻴﻤﻪ ﺁوری   -  اروﻣﻴﻪ

ﻣﻘﺪم زﻧﺠﺎﻧﯽ -  اروﻣﻴﻪ

ﺑﺨﺘﻴﺎری (ﭘﺪر)    -  اروﻣﻴﻪ

ﺑﺨﺘﻴﺎری (ﭘﺴﺮ) -  اروﻣﻴﻪ

ﺁرﺷﺎک هﻮﺳﭙﻴﺎن -  اروﻣﻴﻪ

هﻮﺳﭗ هﻮﺳﭙﻴﺎن -  اروﻣﻴﻪ

ﺑﺎﺑﺎ دارﻳﻮش -  اروﻣﻴﻪ

ﻳﻠﻴﻮس ﻳﻮﻧﺎن -  اروﻣﻴﻪ

وﻳﻠﺴﻮن ﺳﺮﮔﻴﺰ -  اروﻣﻴﻪ

اﻟﻬﻮردی ﻣﻬﺎﺟﺮ -  اروﻣﻴﻪ

ﺷﺎد ﻋﻠﯽ ﺧﺮازی -  اروﻣﻴﻪ

ﺑﻬﺮام -  اروﻣﻴﻪ

ﻋﻼ اﻟﺪﻳﻦ -  اروﻣﻴﻪ

اﺑﺮاهﻴﻢ ﺑﺪل -  اروﻣﻴﻪ

ﻳﻮﺷﻴﺪ ﻳﻌﻘﻮب -  اروﻣﻴﻪ

ﮐﺌﮑﻮ -  اروﻣﻴﻪ

ﮔﻮرﮔﻴﺰ رﺳﺘﻢ -  اروﻣﻴﻪ

ﺁرام ﻳﻮﺳﻒ -  اروﻣﻴﻪ

ﻣﻨﺪو ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ -  اروﻣﻴﻪ

ﺧﺴﺮو ﻳﻌﻘﻮب   -  اروﻣﻴﻪ

ﮔﻮرﮔﻴﺰ ﺧﺎﭼﻮ -  اروﻣﻴﻪ

ﺑﺎﺑﺎﺧﺎن -  اروﻣﻴﻪ

ﮐﺮﺷﻮن ﻣﻮرهﺎچ   -  اروﻣﻴﻪ

رﺣﻴﻢ ﭼﻴﻼﻧﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ -  ﺑﺎ ارﺗﺶ-اروﻣﻴﻪ

اژدر ﮐﺮﻳﻤﯽ -  اروﻣﻴﻪ

ﻋﻤﺮان ﮐﺮﻳﻤﯽ -  اروﻣﻴﻪ

اﻣﻴﻦ ﮐﺮﻳﻤﯽ -  اروﻣﻴﻪ

اﺑﺮاهﻴﻢ ﻋﻠﯽ اوﻏﻠﻮ -  اروﻣﻴﻪ

ﻣﺸﻬﺪی اﺑﺮاهﻴﻢ اوﻏﻠﻮ ﭘﺪر اﺑﺮاهﻴﻢ اﻳﻦ ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ را ﺑﻪ درﺧﺘﯽ

ﺑﺴﺘﻨﺪ و زﻧﺪﻩ زﻧﺪﻩ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ.

ﻣﺸﻬﺪی اﺑﺮاهﻴﻢ اوﻏﻠﻮ ﭘﺪر اﺑﺮاهﻴﻢ ... اﻳﻦ ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ را ﺑﻪ درﺧﺘﯽ
ﺑﺴﺘﻨﺪ و زﻧﺪﻩ زﻧﺪﻩ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ

•  

  
• 
  

اسامی جانباختگان آذربایجان 1326- 1325 قسمت دوم

رفیق  ر.راسخ  با زحمات ارزشمند خود توانستند اسامی 264 نفر از مردم رزمنده آذربایجان را که  توسط اشغالگران ایران در آذرماه سال 1325 جان باختند جمع آوری کنند

در اینجا با ذ کرمنبع، اسامی تعدادی دیگری ازجانباختگان سال 1325 به این لیست اضافه میشود. امید ا ست از طریق شاهدان، خانواده قربانیان و تحقیقات فعالین  سیاسی  آذربایجان، اسامی  و مشخصات همه انسانهای مبارزی که به خاطر آزادی، رفاه و استقلال آذربایجان جنوبی  در سالهای 1326- 1325 کشته شدند به این لیستها افزوده شوند

 سول گوناز

WWW.SOLGUNAZ.COM

منبع

نوع و محل کشته شدن

شغل و حرفه

نام  و نام خانوادگی

" گذر از طوفان" خاطرات مرتضی زربخت افسر خلبان آذربایجان در گفتگو با حمید احمدی

به اتفاق سرگرد محمدعلی رامتینکارگرسابق راه آهن زنجان در مراغه بد ا ر آویخته شد

سرهنگ فد ائی –مسئول سابق سند یکای کارگران کارخانه قند قوشاچای بود

صبحی

1

" گذر از طوفان"

 مرتضی زربخت

در دادگاه صحرائی به اعدام محکوم شده ودر مهاباد اعدام شد

سرگرد  

  خاکسار

2

" گذر از طوفان"

 مرتضی زربخت 

 وکتاب " کژ راهه "

خاطراتی از تاریخ حزب توده

در جریان جنگ در قافلانکوه شهید شده ودر تبریز طی مراسمی با شکوه به خاک سپرده شد

سرهنگ 

قاضی اسداللهی 

3

نگاهی به تاریخ و جغرافیای میاندوآب، تکاب و شاهین د ژ

نوشته : جمشید محبوبی

در قوشاچای به دار آویخته شد

بخشدار فرقه دمکرات در قوشاچای

علی  مطیعی

4

شماره 89 روزنامه هفتگی

" مرد امروز " به سردبیری محمد مسعود

در تاریخ دهم دی ماه سال 1325 درشهر تبریز در محل سرباز خانه به همراه 36 افسر دیگر اعدام گردید

ستوان یک

شیرین 

5

شماره 89 روزنامه هفتگی

 " مرد امروز " به سردبیری محمد مسعود

در تاریخ دهم دی ماه سال 1325 درشهر تبریز در محل سرباز خانه به همراه 36 افسر دیگر از جمله شیرین، مرتضوی ، افتخار، کوبان و شیرین نژاد اعدام گردید

ستوان یک و افسر سابق توپخانه

احمد وفا

6

شماره 89 روزنامه هفتگی " مرد امروز " به سردبیری محمد مسعود

در تاریخ دهم دی ماه سال 1325 درشهر تبریز در محل سرباز خانه به همراه 36 افسر دیگر از جمله شیرین، احمد وفا ، افتخار، کوبان و شیرین نژاد اعدام گردید

سروان

مرتضوی

7

شماره 89 روزنامه هفتگی " مرد امروز " به سردبیری محمد مسعود

در تاریخ دهم دی ماه سال 1325 درشهر تبریز در محل سرباز خانه به همراه 36 افسر دیگر از جمله شیرین، احمد وفا ، مرتضوی، کوبان و شیرین نژاد اعدام گردید

ستوان

افتخار

8

شماره 89 روزنامه هفتگی " مرد امروز " به سردبیری محمد مسعود

در تاریخ دهم دی ماه سال 1325 درشهر تبریز در محل سرباز خانه به همراه 36 افسر دیگر از جمله شیرین، احمد وفا ، مرتضوی، افتخار و شیرین نژاد اعدام گردید

ستوان

کوبان

9

شماره 89 روزنامه هفتگی " مرد امروز " به سردبیری محمد مسعود

در تاریخ دهم دی ماه سال 1325 درشهر تبریز در محل سرباز خانه به همراه 36 افسر دیگر از جمله شیرین، احمد وفا ، مرتضوی، افتخار و کوبان اعدام گردید

ستوان

شیرین نژاد

10

شماره 89 روزنامه هفتگی " مرد امروز " به سردبیری محمد مسعود

قتل عام

مردم عادی ، کارگر و دهقان

مردم ترکمن چای

11

کتاب سبلان بابک مشگین

تألیف: مقصود اثنی عشری خیاوی

 ( صفحه ١۴٦- ١۵٠)

به نقل از: آذربایجان

ناشر افکار فرقه دمکرات 

آذربا یجان

دوره پنجم - شماره 21

سال 1385  

اعدام - مشکین

شیخ فولاد احمدی

لاهرودی

12

اعدام - مشکین

علی بیک مزرعه جهان

13

اعدام - مشکین

عزیز خان بادین قاراقایا

14

اعدام - مشکین

یوسف (ایوب) بدخشان

15

اعدام - مشکین

قربان داننده پور

16

اعدام - مشکین

علی بابا داننده

17

اعدام - مشکین

 قهوه چی

مشدی عباد دریا بان

18

اعدام - مشکین

جعفر قارادرویش

19

اعدام - مشکین

حسن جبدرقی

20

اعدام - مشکین 

خانش عشق

21

مشکین - در اصلاندوز توسط

 ق .س.) کشته شد)

محمد حسین دامادی

22

اعدام - مشکین

طا لب موسی زاده - سلمان آرمات

23

اهل لاری

در تاریخ 21 آذر 1324در مقابل گردان ژاندرمری  مشکین جان خود را از دست داد

الله وئردی

25

اعدام - مشکین

صدر منطقه مشکین شرقی و خبرنگار روزنامه جودت

اسماعیل ذنیجی فخرآبادی

26

اعدام - مشکین

علی قلی فخرآبادی

27

اعدام - مشکین

قربان نصیر آبادی

28

اعدام - مشکین

جعقر خیاوی

29

اعدام - مشکین

نجف محمودی

30

در نینه ارشق از بالای صخره توسط خان حسین اکلی به دره پرتاپ شده وکشته شد

احمد خان

31

در نینه ارشق از بالای صخره توسط خان حسین اکلی به دره پرتاپ شده وکشته شد

قلنج

32

اعدام - مشکین

حسین ملکی

33

اهل لاری

در تاریخ 21 آذر 1324در مقابل گردان ژاندرمری  مشکین جان خود را از دست داد

مشی 

34

بیست و یک آذرگاهی گذرا به وقایع جنبش ملی

موسی هاشمی

و سایت گجیل

اردبیل

سه بار با نیمه جان به دار آویختند. هر دفعه اونو یاریم جان هوشا گتیریب یئنیدن آسدیلار. او دار آغاجینین دیبینده اوجا سسله دئدی: " من وطن یولوندا اولدورولورم ، سون غلبه حق و آزادلیقلادیر،یاشاسین آزاد آذربایجان

خلیل دایی

35

گجیل

http://i.1asphost.com/

/gajil/ildirim.asp?id=31

زنجان - دراتاق محضرش کشته شد و از پنجره  ساختمان به پایین انداخته شد

روحانی

شیخ محمد علی خوئینی

36

کشتار فداییان فرقه دمکرات در اورمیه

اورمولو تایماز

اورمیه

درشکه چی

جیبو

37

اورمولو تایماز - همانجا

اورمیه

 صدر کارگران

حیدر حیدری

38

اورمولو تایماز - همانجا

اورمیه

 محمد علیخان موید زاده

حرکت 21 آذر در آذربایجان.... دکتر بهزاد بهزادی بخش اول

پرسش- جناب آقای بهزادی شما در زمان حکومت ملی آذربایجان مقیم تبریز بوده و از نزدیک شاهد فعالیت‎

های انجام شده بودید، لطفا" در خصوص اقدامات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی حکومت ملی آذربایجان برایمان صحبت کنید.

پاسخ- مایلم قبل از برشمردن فهرست‌وار اقدامات حکومت ملی آذربایجان، جمع‌بندی که آبراهامیان در کتاب «ایران بین دو انقلاب» از اقدامات حکومت ملی آذربایجان کرده است، از صفحه 54 آن کتاب نقل کنم:

«حتی مخالفان فرقه هم به ناچار پذیرفتند که در عرض این یکسال خدمات و کارهایی بیشتر از دوران بیست‌ ساله رضاشاه انجام گرفته است».

کارهای انجام گرفته از طرف حکومت ملی آذربایجان را که براساس مفاد مرامنامه فرقه دموکرات آذربایجان و مصوبات کنگره و مجلس ملی آذربایجان انجام گرفته در دو بخش به اختصار نام می‌برم:

بخش اول- اقداماتی که برای نخستین بار در تاریخ ایران بوسیله حکومت ملی به مرحله اجرا درآمد.

بخش دوم- سایر اقدامات و خدمات.

بخش اول

1- تفویض حق انتخاب کردن و انتخاب شدن به زنان در انتخابات مجلس، انجمن‌های ایالتی و ولایتی، انجمن‌های شهر و بخش و ده، با حقوق برابر با مردان.

طبق موافقت‌نامه مورخ 23/3/25 بین حکومت ملی و دولت مرکزی، دولت ضمن موافقت با این مصوبه حکومت ملی متعهد شد که لایحه‌ای مبتنی بر حقوق زنان برای انتخاب شدن و انتخاب کردن در سراسر ایران را به مجلس 15 تقدیم نماید.

قوام‌السلطنه و شاه در این مورد نیز عهدشکنی کردند و آن را به فراموشی سپردند و حتّا دکتر مصدق نیز در اصلاحیه قانون انتخابات زنان را از این حق بشری محروم کرد.

دولت در اوایل دهه 1340 این حقوق زنان را تثبیت کرد.

2- رسمیت تحصیل در تمام مقاطع تحصیلی به زبان آذربایجانی با این شرط که در سه کلاس اول ابتدایی تدریس فقط به زبان آذربایجانی بوده و از آن به بعد زبان فارسی به عنوان زبان مشترک تدریس گردد.

اقلیت‌های زبانی از آن جمله کردها، ارمنی‌ها، آسوری‌ها و... که در آذربایجان مقیم هستند حق داشتند که در سه کلاس اول ابتدایی به زبان مادری خود تدریس کنند.

در موافقت‌نامه مورخ 23/3/25 بین دولت و نمایندگان آذربایجان، ضمن تایید اصل مورد توافق مقرر شد که تحصیل در پنج سال ابتدایی به زبان مادری باشد.

در اجرای فرمان شماره 1 وزارت معارف آذربایجان به تاریخ 2/10/24 کمیسیون تالیف کتب درسی به زبان آذربایجانی تشکیل شد و در همان سال تحصیلی کتاب‌ها آماده و توزیع گردید.

3- به موجب مصوبه مورخ 9/10/24 تاسیس دانشگاه ملی آذربایجان به مرحله اجرا درآمد.

درباره دانشگاه ملی آذربایجان بعدا" توضیح خواهم داد. در اینجا به ذکر این نکته اکتفا می‌کنم که تأسیس دانشگاه ملی آذربایجان انحصار دانشگاه تهران را در ایران شکست و لزوم و امکان تأسیس دانشگاه در سایر استان‌ها و نقاط کشور را به اثبات رساند.

4- به موجب تصویب‌نامه مورخ 16/10/24 حکومت ملی، رسمیت زبان آذربایجانی اعلام و به موقع اجرا گذاشته شد. که به موجب آن علاوه بر تدریس در تمام مقاطع تحصیلی به زبان آذربایجانی، کلیه مکاتبات اداری، مذاکرات رسمی و رسیدگی‌ها در دادگاه‌ها و تابلوی مغازه‌ها باید به زبان آذربایجانی باشد.

در موافقت‌نامه مورخ 23/3/25 موافقت شد که زبان‌های فارسی و آذربایجانی رسمیت داشته باشد.

5- قانون تقسیم اراضی خالصه و املاک مصادره شده مالکینی که آذربایجان را ترک کرده و برعلیه حکومت ملی توطئه‌چینی می‌کنند.

در ضمن اعلام شده بود که در آینده با تقویت امکانات سرمایه‌ای بانک کشاورزی اراضی سایر مالکین با تراضی از طرف بانک خریداری و مجانا" بین دهقانان تقسیم خواهد شد.

اراضی خالصه از زمان آغامحمدخان قاجار صورت‌برداری شد و آن اراضی خالصه که به فروش رفته بود نیز تقسیم شد. اراضی خالصه فروش رفته اگر درآمدی معادل بهای خریداری عاید خریدار نکرده بود مابه‌التفاوت آن از طرف دولت به خریدار پرداخت گردید.

تقسیم اراضی به وسیله کمیسیونی مرکب از 5 نفر معتمدین هر ده و با حضور نماینده اداره کشاورزی بین دهقانان تقسیم شد و این تقسیم اراضی هر سال باید با توجه به اوضاع و احوال موجود تجدید می‌شد.

در تقسیم اراضی، خوش‌نشینان (کارگران زراعی) و دهقانانی که ده را ترک کرده بودند به شرط آنکه به ده برگردند و به کار کشاورزی بپردازند، مشارکت داشتند و سهم می‌‌بردند.

تقسیم اراضی به نسبت عائله‌مندی دهقانان انجام می‌گرفت. برای سهولت در تقسیم‌بندی اراضی واحد اندازه‌گیری محلی ملاک عمل قرار گرفت.

قبل از تقسیم اراضی در هر ده زمین‌های مورد نیاز خدمات عمومی از قبیل احداث مدرسه، مریضخانه و غیره اختصاص می‌یافت و خانه‌های مسکونی هر یک از دهقانان متعلق به خودش بود.

مراتع و قنوات و... با سرپرستی شورای ده برای استفاده دهقانان در مقابل پرداخت مبلغی که برای دایر نگهداشتن آنها مورد نیاز بود اختصاص داشت.

دهقانان حق فروش زمین را نداشتند و اگر در اراضی سهم خود کشت نمی‌کردند، زمین از آنها پس گرفته می‌شد.

به این ترتیب 3000 پارچه خالصه و 437 پارچه املاک مصادره‌ای در زمان کوتاهی به طور عادلانه بین یک میلیون نفر تقسیم شد.

دولت در موافقت‌نامه مورخ 23/3/25 با تقسیم اراضی خالصه موافقت نمود و متعهد شد که قانون تقسیم اراضی خالصه در سراسر ایران را به دوره 15 مجلس شورا پیشنهاد نماید.

تقسیم اراضی در ایران تحت فشار کندی رئیس جمهور آمریکا در تاریخ 6/11/1341 جزء برنامه «انقلاب سفید شاه!» اعلام شد. تقسیم اراضی که اراضی مرغوب و آبی را به اربابان و خانواده آنها اختصاص داد، خوش‌نشینان از مشارکت در تقسیم اراضی محروم شدند. از دهقانان صاحب‌نسق نیز پشتیبانی مالی برای کاشت- داشت و برداشت نشد و بهای اراضی نیز از دهقانان وصول شد و... آن‌چنان نابسامانی در دهات به وجود آمد که دهقانان به شهرها هجوم آوردند و در گروه نیمه‌بیکاران و بیکاران بحران آفریدند و تولیدات کشاورزی کاهش فاحشی یافت...

6- تعدیل روابط مالک و زارع برحسب قانون خاص و با توافق و تراضی مالک و زارع و نظارت اداره کشاورزی با موفقیت انجام گرفت. و با تغییراتی در سهم هر یک از عوامل کشت و اختصاص بذر – کار- گاو به دهقانان و با توجه به سهم آب در کشت آبی و دیم و 20% از کل محصول برای برداشت محصول به زارعان، سهم زارعان به بیش از 80 درصد محصول افزایش یافت.

مالک مکلف شد که وام بدون بهره برای تهیه وسایل کشت در اختیار زارع قرار دهد و در سر خرمن وام را وصول کند ولی اگر بنا به دلیل موجهی بنا به تشخیص شورای ده، زارع قادر به بازپرداخت وام نباشد مدت آن تمدید می‌شود و به هر حال دولت ضامن بازپرداخت وام به مالک است.

و اگر بنا به تشخیص شورای ده مالک توانایی پرداخت وام نداشته باشد دولت اعتبار لازم را به کشاورز پرداخت خواهد کرد.

کاه حاصل متعلق به زارع است و حمل سهم مالک از خرمن به انبار مالک به عهده خودش است.

کلیه بدعت‌ها و رسومات و عوارض تحمیلی به دهقانان لغو گردید.

در قانون تقسیم اراضی و تعدیل روابط مالک و زارع مراجع خاصی برای حل اختلافات حاصله پیش‌بینی شده بود. به علاوه مالک و یا زارع می‌توانستند حتا به عالی‌ترین مراجع دادگستری شکایت کنند.

دولت قوام‌السلطنه در سال 25 و دولت مصدق در سال 1331 مقرر داشتند که از کل محصول ۱5% به دهقانان اختصاص یافته و بقیه طبق عرف رایج تقسیم شود. ولی هر دو تصویب‌نامه بلااجرا ماند و مالکین و ژاندارم‌ها از اجرای آن جلوگیری کردند!

7- تشکیل کنگره دهقانی در 25/1/25 در تبریز با حضور 600 نماینده که در این کنگره راه‌کارهای اجرایی قوانین تقسیم اراضی و تعدیل روابط مالک و زارع مورد بحث و تصمیم‌گیری قرار گرفت و در اجرای درست و سریع مصوبات نقش مهمی داشت.

8- تصویب و اجرای قانون کار و بیمه کارگران. ضمن حفظ حقوق کارگران و ایجاد انضباط در محیط کار موجبات افزایش تولید را فراهم ساخت. این قانون 8 ساعت کار روزانه، تعطیلی جمعه و ایام تعطیل رسمی با دریافت مزد، مرخصی سالیانه، دو دست لباس کار در سال، اجازه تشکیل اتحادیه کارگران و دخالت اتحادیه در تنظیم روابط و قرارداد کار بین کارگر و کارفرما، تعیین حداقل مزد در هر کارگاه و کارخانه و میزان اضافه کار و مزد اضافی متعلقه، اضافه مزد کار شبانه، ممنوعیت کار افراد کمتر از 13 سال و محدودیت ساعت کار جوانان بین 13 تا 16 سال به 4 ساعت در روز آن هم برای کارآموزی در مقابل دریافت مزد، نحوه پرداخت مزد و تأیید حق تقدم مزد کارگر و... تشکیل شورای حل اختلاف، برابری مزد زنان با مردان، ممنوعیت اشتغال زنان به کارهای سنگین، استراحت زنان باردار شش هفته قبل از زایمان و شش هفته بعد از زایمان با دریافت مزد، استراحت زنان در موقع کار هر سه ساعت نیم ساعت برای شیر دادن به کودک خود و... تشکیل‌ شرکت‌های تعاونی و غیره و غیره.

در این قانون حق اعتصاب برای کارگران ، تعطیلی روز اول ماه مه روز جهانی کارگر به رسمیت شناخته شد.

برای نخستین بار کنگره کارگران آذربایجان در تاریخ 2/3/25 در تبریز تشکیل یافت و راه‌کارهای اجرایی قانون کار و بیمه کارگران را مورد بررسی قرار داد و ضمن تأمین رفاه کارگران تأثیر مهمی در افزایش تولید داشت.

9- لوله‌کشی آب شهرها به ویژه شهر تبریز یکی از برنامه‌هایی بود که در اعلامیه 12 مادة مورخ 12 شهریور 1324 فرقه دموکرات آذربایجان قرار داشت و در برنامه حکومت ملی نیز اجرای آن تأیید شد.

پس از تشکیل حکومت ملی و انجمن شهر تبریز در تاریخ 2/2/25 مرحله اجرایی آغاز شد. نقشه‌برداری و مطالعه برای منابع تأمین آب و تهیه مصالح بسرعت ادامه یافت و در تاریخ 19/7/25 احداث مخزن اصلی در باغ پیکریه تبریز آغاز شد. لوله‌کشی آب شهر خوی نیز در سال 1325 شروع شد.

دولت مرکزی در سال 1326 سازمان آب تهران را تأسیس کرد و مقدمات کار چند سال طول کشید و سال‌ها بعد آب لوله‌کشی به تدریج در دسترس اهالی تهران قرار گرفت.

10- متشکل ساختن گروه «عاشق»ها، نوازندگان و خوانندگان سنتی آذربایجان در جنب ارکستر ملی به سرپرستی شاعر و نوازنده توانا، عاشق حسین جوان، به منظور آموزش، تشویق و حمایت از این هنرمندان که پاسداران واقعی هنر موسیقی قومی آذربایجان هستند.

11- به منظور تجلیل از قهرمانان ملی آذربایجان از آن جمله ستارخان سردار ملی، باقرخان سالار ملی، ثقه‌الاسلام، خیابانی و... نام‌گذاری خیابان‌ها و میادین و پارک‌ها به نام این قهرمانان و نصب مجسمه و تندیس آنها در در پارک‌ها، به نحوی که چهره شهر تغییر یافت.

در تاریخ 27/2/25 مجسمه ستارخان در باغ گلستان طی مراسم باشکوهی نصب گردید و پیشه‌وری ضمن نطق مفصلی اعلام داشت که تجلیل از قهرمانان ملی آذربایجان وظیفه مقدس ماست و اظهار داشت ملتی که از قهرمانان خود تجلیل نکند نمی‌تواند قهرمان پرورش دهد.

بخش دوم- سایر خدمات

1- تأمین امنیت- با گماردن اشخاص خوشنام محلی در رأس ادارات و به ویژه در شهربانی و انحلال ژاندارمری و ادغام آن در نیروهای انتظامی و سپردن امور انتظامی به فدائیان و جلب مشارکت عمومی و دفع اشرار توانست آن چنان شرایط امنی فراهم آورد که داگلاس قاضی عالی‌رتبه آمریکایی در این باره می‌نویسد:

«بازرگانان به من می‌گفتند که اگر شب‌ها مغازه ایشان باز می‌ماند اموالشان تأمین داشت و چیزی به سرقت نمی‌رفت. اهالی اظهار داشتند که برای اولین بار با اطمینان می‌توانستند شب یا روز ماشین‌هایشان را در کنار خیابان یا پس کوچه بگذارند، بدون اینکه کسی جرأت دزدیدن چرخ، لاستیک و آینه و سایر اثاث آن را داشته باشد؛ حتا اگر در ماشین باز می‌ماند».

موریس هیندروس خبرنگار روزنامه نیویورک هرالد تریبون می‌نویسد: «شهربانی منظمی ترتیب داده شده بود و زن‌ها بدون رعب و ترس آزادانه در کوچه عبور می‌کردند».

زندان‌های آذربایجان که قبل از قیام 21 آذر 24 پر بود، بخصوص از دهقان‌ها که با توطئه و دسیسه اربابان و مباشرین آنها و ژاندارم‌ها به زندان افتاده بودند، با عفو عمومی صادره از طرف حکومت ملی آزاد گردیدند. در اول آذر 25 که شهر زنجان به مأمورین دولتی تحویل شد در زندان زنجان فقط 8 نفر بازداشت بودند. این نمونه‌ای از کاهش جرم و مجرم در تمام آذربایجان بود.

2- مبارزه با فساد اخلاقی و اجتماعی

به موجب قوانین و مراقبت‌های دستگاه‌های انتظامی و عمومی رشوه، روسپی‌گری، استعمال مواد مخدر، احتکار و ... از بین رفت.

داگلاس نامبرده می‌نویسد: «از بین بردن رشوه- پیشه‌وری رشوه دادن به مأمورین دولت را خیانت به حقوق عمومی اعلام کرد و برای مرتکبین مجازات سختی قایل شد. این قانون اثر برق‌آسایی داشت».

3- بالا بردن تولید و رفع بیکاری

در پایان جنگ دوم جهانی بحران اقتصادی در کشور تشدید شد و واردات بی‌رویه کالاهای خارجی و بنجل‎های ارزان‌قیمت آمریکایی این بحران را وخیم‌تر کرد. در تبریز اغلب کارخانجات در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند و کارخانه بوستان تعطیل گردید. فرقه دموکرات آذربایجان حمایت از صنایع و تولیدات داخلی به ویژه تشویق تولیدات کارگاهی را در سرلوحه برنامه خود قرار داده بود. حکومت ملی علی‌رغم فشارهای مالی و پولی که دولت مرکزی ایجاد کرده بود و بانک‌ ملی 150 میلیون ریال سپرده مردم را به تهران انتقال داده بود، و از برگشت بهای کالای صادره به سایر نقاط ایران به آذربایجان مشکلاتی تولید می‌کرد، معذلک حکومت ملی با تدابیر سنجیده این موانع را رفع کرد و از طریق کمک مالی به کارخانجات نه فقط تولید آن کارخانجات را افزایش داد، بلکه کارخانه بوستان را دوباره به تولید تشویق کرد. کارخانه ظفر را در عرض یک ماه با سرعت بی‌سابقه‌ای وارد، نصب و به کار انداخت.

سیاست مدبرانه واردات و صادرات را طرح و اجرا نمود و مصرف و صدور تولیدات داخلی را تشویق کرد. شرکت دولتی تجارت را سازمان داد. به این ترتیب تولید کارخانجات و کارگاه‌ها افزایش و قیمت‌ها کاهش یافت.

4- امور مالی و اقتصادی

حکومت ملی بانک ملی آذربایجان را با پنجاه میلیون ریال سرمایه تأسیس نمود. نزول‌خواری را از بین برد. با تشکیل شرکت‌های تعاونی و فروشگاه‌های دولتی کالاها با قیمت ارزان‌تر در دسترس مصرف‌کنندگان قرار گرفت. با چاپ یک میلیون ریال اسناد خزانه در رفع بحران نقدینگی کوشید. مالیات‌های غیرمستقیم و مالیات بر مصرف را بسیار تقلیل داد. از طریق مالیات مستقیم تصاعدی بر درآمد و سود درآمد دولت را تأمین نمود.

همه این تدابیر مربوط به افزایش تولید و امور اقتصادی و مالی موجب فراوانی مایحتاج عمومی و ارزانی آنها گردید. آیت‌الله مجتهدی در کتاب «بحران» این حقیقت را تأیید نموده و ویلیام داگلاس می‌نویسد: «قیمت کالاهای مورد مصرف عموم 40% پایین آمده بود».

5- عمران و آبادی

می‌توان گفت که یادگارهایی از عمران و آبادی که در زمان حکومت ملی و یا با همیاری مردم هر محل انجام گرفته، در هر شهر آذربایجان موجود است.

ساختمان بانک ملی آذربایجان و مجلس ملی آذربایجان و دانشسرای دختران و ساختمان دانشگاه و موزه و... در تبریز، ساختمان ده‌ها مدرسه در تبریز و شهرها و دهات، ساختمان باشگاه‌ها، سینما و سالن اجتماعات در شهرهای متعدد، احداث خیابان‌ها، پارک‌ها و آسفالت خیابان‌ها در تبریز و شهرستان‌ها، احداث جاده بین دهات و تعریض جاده‌های اصلی و تعمیر و نوسازی پل‌ها، بازسازی قنوات و مخازن آب و اقدامات نظیر آن را می‌توان نام برد.

خبرنگار روزنامه نیویورک هرالد تریبون در ایران می‌نویسد: «دموکرات‌ها در مدت یک سال حکومت خود در شهر تبریز اصلاحات مهمی انجام داده‌اند. در عرض این یک سال بیش از کلیه کوچه‌هایی که در سال‌های قبل احداث شده بود، خیابان‌سازی شده است. چهار میل مسافت بین شهر و ایستگاه راه‌آهن آسفالت و گدایان از کوچه‌ها رانده شده بودند... تعریض و ترمیم جاده‌های بین شهرها از فعالیت‌های چشمگیر حکومت ملی بود».

6- خدمات فرهنگی و مطبوعات

تألیف کتب درسی کلاس‌های ابتدایی در مدت کوتاه و چاپ و ارسال آنها به مدارس در سراسر آذربایجان، تأسیس چاپخانه آذربایجان، تشویق انتشار 50 روزنامه و مطبوعات در تبریز و شهرستان‌ها، تهیه وسایل و امکانات ورزشی برای جوانان و سالن‌های ورزشی برای بانوان، تشکیل انجمن شعرا و نویسندگان در تبریز و شهرستان‌ها و ایجاد امکانات و تسهیلات برای نویسندگان و شعرا، مبارزه گسترده با بیسوادی در شهرها و کارخانجات و دهات و... از اقدامات مهم و فراموش‌نشدنی حکومت ملی است.

7- خدمات بهداشتی و بهداری

حفظ سلامتی مردم مورد توجه خاص بود. به منظور مبارزه و پیشگیری از بیماری‌های مسری از طریق آموزش عمومی و واکسیناسیون خدمات ارزنده‌ای صورت گرفت. پنجاه بیمارستان و درمانگاه در نقاط مختلف به کار افتاد و درمانگاه‌های سیار برای اعزام به دهات سازمان داده شد.

دانشکده طب در دانشگاه تبریز تأسیس شد و آموزشگاه عالی مامایی و آموزشگاه پرستاری به فعالیت پرداخت.

8- امور خیریه

مجلس ملی و حکومت ملی قانونی برای تشکیل جمعیت خیریه‌ای از شخصیت‌های سرشناس و معتمدین تبریز برای تأسیس پرورشگاه کودکان، تأسیس خانه سالمندان، کمک به مادران و شیرخوارگاه‌ها، گسترش شعب آنها در شهرستان‌ها به تصویب رساند و با جدیت قابل تحسینی آنها را به مرحله اجرا درآورد.

پرورشگاه برای کودکان بی‌سرپرست دو بخش بود. کودکان بی‌سرپرست 3 تا 14 سال و کودکان کمتر از 3 سال.

این اقدامات و ایجاد کار برای بیکاران بساط تکدی‌گری را برچید.

9- اقدامات در زمینه‌های هنری

احیای تئاتر ملی آذربایجان و تشکیل گروه‌هایی از هنرپیشگان بااستعداد سابقه‌دار و جوانان در تبریز که چندین نمایش‌نامه را به صحنه آوردند و آنها را در سایر شهرهای آذربایجان به تماشا گذاشتند.

در هر شهر نیز گروه‌های محلی برای هنرنمایی تشویق شدند. گروه موسیقی ملی برای اولین بار در تبریز به شکل سازمان یافته و با اسلوب مترقی فعالیت خود را آغاز کرد و ده‌ها هنرمند در رشته‌های مختلف موسیقی و رقص به هنرنمایی پرداختند.

موزه نقاشی استاد بهزاد و نمایشگاه دایمی نقاشی و خط افتتاح شد.

در این‌جا مناسب می‌دانم که سرگذشت حسن ذوالفقارزاده، یکی از نقاشان تبریزی را بازگو کنم. ایشان در سال 1297 در تبریز به دنیا آمده و در پرورشگاه بزرگ شده و تحت تعلیم استادان در هنر نقاشی استعداد درخشان خود را نشان داده است. ایشان اواخر آذر 25 در یورش اوباش و اراذل به موزه نقاشی بهزاد به دفاع از تخریب آثار هنری می‌ایستد. او به دست اوباش مضروب و دستگیر و چند روز بعد در دامنه کوه‌های پربرف سرخاب تبریز به جوخه اعدام سپرده می‌شود.

خانم فکور با این جمله زیبا یاد او را عزیز می‌دارد:

«... بدین ترتیب حسن ذوالفقارزاده در زیر آسمان مه‌آلود تبریز، بر بومی از برف و یخ با خون خویش آخرین تابلوی نقاشی‌اش را آفرید. او اولین نقاشی است که در مدافعه از هنر خویش به شهادت رسیده است. یادش گرامی باد»!

10- دانیشیر تبریز

هنگامی که در تاریخ 26/1/25 به طور آزمایشی و در تاریخ 6/2/25 به طور رسمی این کلام از ایستگاه فرستنده رادیو تبریز طنین افکند، دل‌های هر آذربایجانی و ایرانی آزادی‌خواه لبریز از شادی گردید.

حکومت و شهرداری‌ها به علت اینکه تعداد رادیو در منازل کم بود و همه قادر به خرید آن نبودند، تعداد مورد نیاز رادیو در محل‌های عمومی نصب کردند تا مردم بتوانند به رادیوی خود گوش کنند.

این برای اولین بار بود که خارج از تهران در استان‌ها رادیوی محلی به کار می‌پرداخت.

این بود شمه‌ای از اقدامات و خدمات تاریخی حکومت ملی آذربایجان در یک ‌سال که بدان اشاره شد. این اقدامات خاطره‌ای را نزد آذربایجانی‌ها به یادگار گذاشت که هرگاه عناصر صالح و مدبر با دلسوزی و برنامه صحیح در رأس حکومت به مردم خدمت کنند، چه انقلاب عظیمی را می‌توانند آفرید

پرسش- جناب بهزادی، با توجه به اینکه شما دانشجوی اولین دوره آموزشی دانشگاه آذربایجان به سال ۱۳۲۵ بودید، درباره نحوه تأسیس و همین‎طور سیستم آموزشی آن نکاتی را بیان بفرمایید.

پاسخ- درباره تأسیس دانشگاه ملی آذربایجان جداگانه و کمی گسترده‌تر صحبت خواهم کرد. زیرا یکی از اقدامات پرارزش و انقلابی حکومت ملی است.

تأسیس دارالفنون ملی آذربایجان در تبریز در سرلوحه مرامنامه فرقه دموکرات آذربایجان، مصوبات مجلس ملی و برنامه مورخ 21 آذر 1324 حکومت ملی قرار داشت و به خصوص پیشه‌وری توجه ویژه‌ای به این امر داشت.

فرمان مورخ 9/10/24 حکومت ملی تأسیس دانشگاه را در اولویت قرار داد. به موجب این مصوبه دانشگاه ملی در اول مهر ماه 1325 می‌بایستی شروع به کار کند. بدین منظور دو راه‌حل پیش‌بینی شد. نخست اینکه ساختمان دانشسرای مقدماتی تبریز که ساختمانی مجهز و مناسب بود تخلیه و به دانشگاه تحویل شود. به سرعت محلی برای انتقال دانشسرای مقدماتی پسران تهیه شد و ساختمان در اختیار دانشگاه قرار گرفت و برای پذیرش دانشجو در سال تحصیلی آینده آماده گردید.

دوم اینکه محلی مناسب برای دانشگاه در نظر گرفته شود و ساختمان و تجهیزات یک دانشگاه مدرن در آنجا پیاده شود.

دکتر جهانشاهلو به ریاست دانشگاه و کمیسیونی 7 نفره برای تدارک مقدمات افتتاح دانشگاه در مهر سال 25 جهت تعیین دروس و استاد و تنظیم امور و غیره تعیین گردیدند.

در تاریخ 22/3/25 مراسم کلنگ‌زنی و یا گذاشتن سنگ بنای ساختمان اصلی ابتدا در ساختمان دانشسرای مقدماتی برگزار شد و سپس مدعوین با حضور پیشه‌وری به محل اصلی دانشگاه رفتند و پیشه‌وری در داخل بطری یادبودنامه‌ای را در بتون پی‌ستون اصلی قرار داد و کار ساختمانی آغاز گردید. در این مراسم یکی از ناطقین صفوت، فرهنگی باسابقه بود که خاطره خود را چنین نقل کرد: (ترجمه به فارسی)

«چند روز پیش جهت انتخاب زمین مناسب برای دانشگاه با حضور آقای پیشه‌وری به سوی مدخل شرقی شهر رفتیم. در مدخل شهر باغ قدیمی صاحب‌دیوان را دیدیم که دیوارهای ضخیم همانند قلعه‌ها داشت و در آن ساختمان جدید وحشت‌آوری قرار داشت. این ساختمان را برای ما زندانی بنا کرده بودند تا واردین به شهر با دیدن بنا به خود بلرزند. این مدفنی بود که برای آزادی‌خواهان ساخته بودند، اما فرصت نیافتند. برای بنای این ساختمان مبلغ 400 هزار تومان قبل از جنگ خرج کرده بودند. نصف این پول را به جیب زده بودند و نصف دیگر را هزینه کرده بودند.خلاصه ما وارد این ساختمان شدیم. آنجا را بازدید کردیم. آقای پیشه‌وری پس از ملاحظه آن گفت: من طرفدار زندان نیستم. من طرفدار مدرسه‌ام. مسافری که به شهر وارد می‌شود نه زندان و بازداشت‎گاه بلکه باید مرکز علم و عرفان، یعنی دارالفنون را ببیند».(روزنامه آذربایجان 24/3/1325).

به این ترتیب محل ساختمان دانشگاه تعیین شد و همان طوری که پیشه‌وری در این مراسم گفته بود، به شهر بزرگ دانشگاهی تبدیل گردید.

مبلغ 2 میلیون تومان برای ساختمان و هزینه اداری آن بودجه اختصاص دادند که نصف آن برای مرحله اول ساختمان بود و نصف دیگر برای تجهیزات و سایر هزینه‌های جاری. باید گفت که مبلغ دو میلیون تومان از کل بودجه سالیانه وزارت معارف آذربایجان بیشتر بود.

چه نیکوست که دانشجویان دانشگاه تبریز سالگرد این روز یا روز نهم دی‌ماه 24 را جشن بگیرند و به بنیادگزاران آن به ویژه به پیشه‌وری درود بفرستند.

اسم‌نویسی برای سال تحصیلی جاری ( اول مهرماه 25) آغاز و از تاریخ 10 تیر ماه لغایت 15 مرداد 25 انجام گرفت.

آنهایی که دیپلم ششم متوسطه داشتند، بدون کنکور و فارغ‌التحصیلان پنجم متوسطه و دانشسرای مقدماتی با گذراندن کنکور پذیرفته شدند. کنکور در شهریور ماه انجام گرفت و در موعد مقرر کلاس‌ها تشکیل یافت.

دانشگاه مرکب از دو دانشکده بود: 1) دانشکده پزشکی، مدت تحصیل 6 سال و تعداد پذیرش دانشجو 60 نفر. 2) دانشکده تربیت معلم شامل 4 رشته: زبان و ادبیات- تاریخ و جغرافیا- طبیعیات و شیمی، ریاضیات و فیزیک. دوره تحصیل در این دانشکده 3 سال بود و در هر رشته 30 دانشجو پذیرفته شد.

قرار بود که در آینده دانشکده‎های کشاورزی و حقوق نیز دایر گردد.

استادان از پزشکان، دبیران باسابقه و سرشناس تبریز و مهندسین برگزیده شده بودند. تنها یک نفر استاد ریاضیات عالی از باکو استخدام شده بود. دکتر محمدوف مردی بود بلندقامت، چهارشانه، گندمگون و شیک‌پوش. او قبل از انقلاب اکتبر کارگر معادن نفت باکو بود. بعد از انقلاب در کلاس‌های شبانه به تحصیل ادامه می‌دهد و سپس با استفاده از بورس دولتی در باکو لیسانس ریاضیات را اخذ می‌کند و از دانشگاه مسکو در رشته ریاضیات به اخذ درجه دکترا نایل می‌گردد.

پیشه‌وری در رشته زبان و ادبیات، ادبیات باستانی را تدریس می‌کرد و پنج‎شنبه‌ها به دانشکده می‌آمد و در موقع تنفس، دانشجویان دورش حلقه می‌زدند و با اشتیاق فراوان با این معلم پیر و رهبر حکومت ملی صحبت می‌کردند. حضور پیشه‌وری در دانشگاه موجب توجه خاص به امور جاری دانشگاه بود.

دروس در تمام کلاس‌ها به زبان آذربایجانی بود و درس زبان آذربایجانی برای همه رشته‌ها اجباری بود. استاد این درس گنجعلی صباحی بود که در مدیریت داخلی دانشکده هم فعالیت می‌کرد. صباحی با تسلط کامل به دستور زبان ترکی آذربایجانی و با شیوایی و فصاحت قانون هماهنگی اصوات ترکی آذربایجانی را آموزش می‌داد. باید اذعان کنم که این درس گیرایی ویژه‌ای داشت، زیرا برای اولین بار از قانونمندی زبان مادری اطلاع یافتیم و در حقیقت ایشان دری به روی ما گشودند که بعدها با خودآموزی آن را ادامه دادیم.

اوقات درس دانشگاه از ساعت 2 تا 8 بعد از ظهر بود. به این ترتیب استادان شاغل و آن دسته از دانشجویان که شاغل بودند می‌توانستند به کار و درس خود برسند.

کارمندان و آموزگاران هم می‌توانستند در صورتی که در دانشگاه پذیرفته می‌شدند با ارائه گواهی قبولی دانشکده به اداره مربوطه به تبریز منتقل گردند و در ادارات به این افراد کار سبک‌تر ارجاع می‌شد.

من در آستارا آموزگار بودم، به اداره معارف تبریز به دایره تعلیمات منتقل شدم و کارم ثبت نامه‌های وارده و صادره بود. تا ساعت 12 کار می‌کردم.

دانشجویان شهرستانی اعم از اینکه کارمند بودند و یا غیرکارمند در صورتی که در تبریز مسکن نداشتند و دانشجویان بی‌بضاعت از تسهیلات شبانه‌روزی، از خوابگاه و رستوران (صبحانه، ناهار، شام) رایگان استفاده می‎کردند. قرار بود به این دانشجویان کمک خرج نقدی هم پرداخت شود.

در نیمه آبان ماه 1325 اتحادیه دانشجویان دانشگاه ملی آذربایجان تشکیل شد. بنا به دعوت هیئت مؤسس که من یکی از آنها بودم، دعوت شد که از هر کلاس به نسبت هر ده نفر دانشجو یک نفر نماینده برای شرکت در مجمع عمومی مؤسس انتخاب و معرفی گردد. این انتخابات به طرز دموکراتیک برگزار شد، نمایندگان منتخب مرکب از همه گروه‌های فکری بودند. مجمع عمومی مؤسس اساسنامه را تصویب و هیئت مدیره 9 نفری را انتخاب کرد. من عضو هیئت مدیره بودم و به دبیری اتحادیه برگزیده شدم. دبیر اتحادیه موجودیت اتحادیه را به دکتر جهانشاهلو رئیس دانشگاه اطلاع داد و آمادگی اتحادیه را برای همکاری با دانشگاه در مسایل مربوط به دانشگاه و دانشجویان اعلام داشت. این پیشنهاد با استقبال اولیای دانشگاه مواجه شد و همکاری در زمینه نظارت بر کار رستوران و خوابگاه‌ها و کتابخانه و بوفه آغاز گردید. نمونه این همکاری در نظارت بر رستوران را شرح می‌دهم.

دکتر برازش که دکتر دامپزشک بود و اینک در دانشکده پزشکی تحصیل می‌کرد، برادربزرگ دکتر محمدتقی زهتابی، شخصیتی مورد احترام و علاقه‌مند و عضو هیئت مدیره اتحادیه بود. ایشان مسئول نظارت بر امور رستوران گردید و به اتفاق گروهی از دانشجویان تمام مواد غذایی را که به انبار رستوران تحویل می‌شد و همه روزه مقداری از آنها به آشپزخانه تحویل می‌شد از لحاظ کمیت و کیفیت کنترل می‌کردند. رعایت بهداشت در آشپزخانه و سهمی که به دانشجویان داده می‌شد از طرف این عده کنترل می‌شد. غذا مطلوب و کافی بود. از حیف و میل جلوگیری می‌شد. یک نفر فدایی هم در این امور نظارت داشت...

(جنایاتی که آرتش شاهنشاهی و ژاندارم‌ها و چاقوکشان ذوالفقاری در دوم آذرماه و روزهای بعد در زنجان مرتکب شدند، همه آذربایجانی‌ها را به هیجان آورد. طبیعی است که عکس‌العمل دانشجویان چشمگیر بود.

می‌دانیم که طبق موافقت‌نامه بین دولت مرکزی و نمایندگان آذربایجان و بنا به پیشنهاد دولت قرار شد که چون زنجان در تقسیم‌بندی کشوری جزء آذربایجان نبوده مؤقتا به دولت مرکزی تحویل داده شود. امنیت شهر به وسیله 300 ژاندارم (نگهبان) و 300 فدایی حفظ شود و دولت تعهد کرد که پس از تشکیل دوره 15 مجلس لایحه‌ای به مجلس تقدیم نماید و زنجان جزء استان آذربایجان بشود. در اجرای این موافقت‌نامه در تاریخ 30 آبان صورت‌مجلس تحویل بین نمایندگان دولت مرکزی و آذربایجان به امضا رسید و شهر از اول آذر تحویل نمایندگان دولت داده شد. ولی آرتش ریاکارانه و عهدشکنانه در اول آذر با توپ و تانک به شهر حمله کرد، شهر بی‌دفاع و تحویل داده شده را «فتح!» کرد. تحت حمایت آرتش ژاندارم‌ها و عوامل ذوالفقاری‌ها به شهر ریختند. مرتکب جنایات هولناکی شدند....)

اتحادیه دانشجویان آذربایجان اعلامیه اعتراض‌آمیزی چاپ و منتشر کردند و میتینگی در سالن اجتماعات دانشگاه برگزار نمودند و تصمیم گرفته شد که دانشجویان به حالت دمونستراسیون از دانشگاه تا کمیته مرکزی فرقه دموکرات آذربایجان که محل کار پیشه‌وری بود، حرکت کنند. همزمان کارگران کارخانه ظفر به طرف کمیته مرکزی راه‌پیمایی کردند. دو مظهر روشنفکری و کارگزی آذربایجان در جلوی کمیته مرکزی اجتماع کردند. پیشه‌وری در بالکن مشرف به خیابان ستارخان ظاهر شد و مورد استقبال پرشور دانشجویان و کارگران قرار گرفت و نطق هیجان‎انگیزی ایراد کرد. این آخرین نطق پیشه‌وری در اجتماعات تبریز بود.

پس از یورش وحشیانه آرتش شاهنشاهی به تبریز یکی از اهداف اولیه آنها و اوباشان سلطنت‌طلب تعطیل دانشگاه بود. شاه و دولت قوام‌السلطنه با امحای یادگاری‌های پرارزش حکومت ملی تلاش کردند که این خاطرات را از حافظه آذربایجانی‌ها بزدایند. تعطیلی دانشگاه و سرنگون ساختن مجسمه ستارخان و قهرمانان آذربایجان و... از آن جمله بود. آنها به رذالت آلوده بودند، آلوده‌تر شدند، ولی به آرزوهای پلیدشان نرسیدند. دانشگاه آذربایجان به همت مردم احیا شد و ستارخان‌ها الهام‌بخش مبارزات مردمی گردیدند.

شاه با بازگشایی دانشگاه تبریز خصمانه مخالفت می‌کرد. و در اوایل خرداد ماه 1326 که «فاتحانه» به تبریز سفر کرد در باسمنج شخصیت‌های سرشناس تبریز به استقبالش رفتند و در این ملاقات یکی از خواست‌های اساسی اهالی بازگشایی دانشگاه آذربایجان بود که شاه با اکراه قبول کرد. و بالاخره پس از تأخیرهای فراوان چاکران شاهنشاهی حاکم بر آذربایجان چاپلوسانی نظیر دکتر بیانی رئیش دانشگاه تبریز آن را «به نام نامی اعلیحضرت همایون شاهنشاهی»! افتتاح کردند.

تأسیس دانشگاه ملی آذربایجان یکی از اقدامات درخشان حکومت ملی آذربایجان است و برنامه‌ریزی و اجرای آن نمونه‌ای از واقع‌بینی و استفاده بهینه از امکانات موجود و مدیریت مدبرانه و کارهای انقلابی است.

تا سال‌ها این دانشگاه نقایص جدی از لحاظ استاد و وسایل فنی داشت، به نحوی که دانشگاه تهران این تصمیم تحقیرآمیز را گرفت که دانشجویان دانشکده پزشکی تبریز که به دانشگاه تهران منتقل می‌شوند یا باید یک سال پایین‌تر تحصیل بکنند و یا امتحان مجدد بدهند! در حالی که اگر هم تحصیل آنها نقصی داشت گناه به گردن دولت بوده است.

مبارزات دانشجویان در دوره‌های اول افتتاح مجدد دانشگاه بسیار درخشان بود. در نتیجه مبارزات آنها بود که نسبت به رفع نقایص اقدام شد. یاد این دانشجویان گرامی باد!

پرسش- جناب آقای بهزادی، حالا که به طور اجمالی با برخی از فعالیت‎های حکومت ملی آذربایجان آشنا شدیم، دوست داریم نظر شما را درباره علل و شرایط ظهور و سقوط حکومت ملی آذربایجان بدانیم.

پاسخ- توضیح درباره علل و شرایط آغاز نهضت دموکراتیک ملی آذربایجان و گسترش و پیشرفت گام به گام و سریع آن و نیل به اهداف خود، تشکیل حکومت ملی و نیز علل و شرایط عقب‌نشینی بدون دفاع و مسالمت‌آمیز آن، مستلزم بحث مفصلی است. ولی من کوشش می‌کنم هر چند به اختصار جمع‌بندی آن را ارائه دهم.

حقیقت این است که شایعات و تبلیغات دشمنانه به قصد انحراف افکار عمومی آن چنان گسترده بود که هاله‌ای از ابهامات بر روی حقایق کشیده است. واقعا" تاریخ این دوره را باید بازنویسی کرد. نظام دیکتاتوری درباری و ساواکی به مدت طولانی 32 سال بر روی توجیه این شایعات کوشیده است و به نحوی که برخی اشخاص ساده‌لوح نیز تحت تأثیر آن قرار گرفته‌اند.

حرکت 21 آذر در آذربایجان.... دکتر بهزاد بهزادی... بخش دوم

  http://www.facebook.com/notes/farzad-samadli/hrkt-21-adhr-dr-adhrbayjan-dktr-bhzad-bhzady-bkhsh-dwm/138229292898994